Maślan sodu – jak działa i kiedy go stosować
Termin „nasycone kwasy tłuszczowe” budzi negatywne skojarzenia. Wiele osób postrzega je jako zagrożenie dla zdrowia i nie ma w tym nic zaskakującego, bowiem długołańcuchowe kwasy tłuszczowe (LCT), np. arachidowy czy laurynowy, przyczyniają się do rozwoju różnych chorób, np. miażdżycy. Niemniej jednak średnio- i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, jak chociażby maślan sodu, okazują się niezwykle istotne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlaczego kwas masłowy jest tak ważny i jakie są jego właściwości?
SPIS TREŚCI:
1. Czym są kwasy tłuszczowe SCFA
2. Maślan sodu – co to jest i jakie są jego źródła
3. Działanie i zastosowanie kwasu masłowego
4. Przyczyny i skutki niedoboru kwasu masłowego
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym są kwasy tłuszczowe SCFA
Short-chain fatty acids (SCFA), czyli krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, są związkami zawierającymi 1–6 atomów węgla, charakteryzują się brakiem podwójnego wiązania między atomami węgla. SCFA powstają w organizmie wskutek reakcji beztlenowej fermentacji złożonych węglowodanów. Szczepy bakterii jelita grubego, które współtworzą ludzki mikrobiom, przyczyniają się do wytwarzania związków tłuszczowych z całkowicie i częściowo niestrawionych polisacharydów.
Do grupy kwasów tłuszczowych SCFA należą trzy związki:
– kwas octowy,
– kwas masłowy,
– kwas propionowy.
Warto zaznaczyć, że zawartość kwasu masłowego w ludzkim jelicie jest znacznie mniejsza niż pozostałych kwasów SCFA. Jednak to właśnie kwas masłowy dostarcza organizmowi najwięcej prozdrowotnych korzyści.
2. Maślan sodu – co to jest i jakie są jego źródła
Kwas masłowy w czystej postaci charakteryzuje się niezbyt przyjemnym zapachem, ponadto odznacza się krótką trwałością, dlatego jego ester, maślan sodu, jest formą wykorzystywaną w suplementach diety. Preparaty z solą sodową kwasu masłowego mają zapewnić substancji czynnej większą biodostępność.
Kwas masłowy występuje najczęściej w postaci kapsułek, ma to pomóc nie tylko w szybkim i efektywnym dostarczeniu tego cennego kwasu tłuszczowego, ale także zabezpieczyć kwas masłowy przed przedwczesnym rozkładem i zapewnić skuteczny transport do okrężnicy. Pozwala to na jego równomierne uwolnienie z suplementu na całej długości jelit.
Niemniej jednak nie można zapominać, że suplementy diety nie są głównym źródłem kwasu masłowego. Jak zostało wcześniej wspomniane, związek ten powstaje w głównej mierze w jelicie poprzez fermentację różnych związków odżywczych – głównie węglowodanów:
– inuliny,
– laktozy,
– sorbitolu,
– mannitolu,
– oligofruktozy,
– skrobi opornej,
– nieskrobiowych polisacharydów,
– innych niestrawnych węglowodanów.
Oznacza to, że efektywna produkcja kwasu masłowego i utrzymanie jego optymalnego poziomu w organizmie są nierozerwalnie związane z codzienną dietą. Produkty spożywcze, które sprzyjają wytwarzaniu kwasów SCFA, to m.in. pełnoziarnisty makaron, razowe pieczywo, otręby, orzechy i nasiona, rośliny strączkowe, ziemniaki, kapusta oraz owoce bogate w błonnik, jak jabłka czy gruszki.
Bakterie odpowiedzialne za produkcję kwasu masłowego
Butyrivibiro spp
Clostridium spp
Eubacterium spp
Eubacterium hallii
Fusobacterium spp
Megasphaera elsdenii
Mitsuokella multiacida
Roseburia intestinalis
Warto jednak pamiętać, że nadmiar powyższych bakterii skutkuje ograniczeniem wzrostu i niedoborami innych szczepów. Dlatego też ważne jest zdrowe i zróżnicowane odżywianie się, aby nie doszło do wystąpienia dysbiozy jelitowej.
3. Działanie i zastosowanie kwasu masłowego
Choć kwas masłowy w porównaniu z innymi kwasami SCFA występuje w najmniejszej ilości w przewodzie pokarmowym człowieka, to warto zwrócić uwagę na jego rolę w organizmie. Przede wszystkim jest fundamentalnym źródłem energii dla kolonocytów – komórek nabłonka okrężnicy – co jest niezwykle ważne w kontekście zachowania odpowiedniej integralności i szczelności bariery jelitowej. Przyczynia się do wydłużenia kosmków jelitowych końcowego odcinka jelita cienkiego oraz wzrostu liczby wyścielających je komórek.
Niemniej jednak kwas masłowy wykazuje też szereg innych właściwości na poziomie jelitowym. Mowa tu m.in. o oddziaływaniu na motorykę jelit i wrażliwość trzewną, działaniu antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym i immunomodulującym, udziale w przezbłonowym transporcie elektrolitów i wody, cytoprotekcji czy wsparciu procesów regeneracji.
Kwas masłowy i SCFA są przeważnie kojarzone z układem pokarmowym, jednak maślan sodu odznacza się też działaniem pozajelitowym, co wpływa na ogólny stan zdrowia. Wśród innych właściwości kwasu masłowego wymienia się np. zwiększenie insulinowrażliwości, wsparcie pracy wątroby wskutek ograniczenia magazynowania lipidów, oddziaływanie na łaknienie i uczucie sytości poprzez intensyfikację produkcji leptyny, a także stymulację proliferacji neuronów w celu ograniczenia ryzyka rozwoju udaru niedokrwiennego mózgu.
Istnieje szereg przypadków, w których zwiększenie podaży kwasów tłuszczowych SCFA jest uzasadnione i może okazać się pomocne dla zdrowia. Korzystne właściwości maślanu sodu sprawiają, że można go zastosować jako wsparcie postępowania dietetycznego w takich przypadkach jak:
– choroba uchyłkowa jelit,
– zespół jelita drażliwego (IBS),
– stan po rozległej resekcji jelita cienkiego,
– przewlekłe zapalenie jelit w przebiegu radioterapii i chemioterapii,
– dysbioza jelitowa – zaburzenie jakościowe lub ilościowe mikrobiomu,
– problemy czynnościowe przewodu pokarmowego, np. wzdęcia, zaparcia,
– różne postaci biegunki, np. biegunka infekcyjna, poantybiotykowa, biegunka podróżnych,
– schorzenia ogólnoustrojowe, które przyczyniają się do wyniszczenia organizmu,
– nieswoiste choroby zapalne jelit, np. choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG).
Maślan sodu a choroby nowotworowe przewodu pokarmowego
Istnieją przesłanki, które pozwalają przypuszczać, że właściwości kwasu masłowego i innych SCFA i ich wpływ na cykl komórkowy mogą okazać się istotne dla osób z chorobami nowotworowymi. Przypuszcza się, że odpowiednio wysokie stężenie kwasu masłowego może być istotne w kontekście hamowania onkogenezy i stymulowania procesów apoptotycznych – zaplanowanej śmierci komórek w celu utrzymania homeostazy organizmu. Działanie to prawdopodobnie dotyczy wyłącznie komórek epitelialnych, które zwykle dają początek rozwojowi raka. (S.M. McNabney, T.M. Henagan 2017).
Niemniej jednak konieczne są dalsze badania kliniczne, aby ustalić więcej szczegółów dotyczących dawkowania i czasu podawania maślanu sodu w kontekście profilaktyki nowotworów.
4. Przyczyny i skutki niedoboru kwasu masłowego
Niskie zasoby kwasu masłowego w organizmie skutkują szeregiem problemów ze strony przewodu pokarmowego. Niedobór tego związku prowadzi przede wszystkim do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania błony śluzowej jelita, co w głównej mierze wiąże się z upośledzeniem integralności i szczelności bariery jelitowej. Efektem tego może być m.in. pogorszenie motoryki przewodu pokarmowego, zwiększone ryzyko występowania infekcji, biegunki, wzdęcia.
Niski poziom kwasu masłowego jest przeważnie spowodowany złymi nawykami żywieniowymi. Nieodpowiednia podaż produktów spożywczych, które ulegają procesowi fermentacji, uniemożliwia bakteriom przeprowadzenie endogennej produkcji kwasu masłowego. Ponadto niedobór tego związku może być wynikiem zaburzeń w obrębie mikrobiomu. Zbyt mała liczba bakterii uczestniczących w rozkładzie niestrawnych węglowodanów wymaga suplementacji maślanem sodu.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Banasiewicz T. et al., Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2010, 5(6), 329–334.
Banasiewicz T. et al., Kwas masłowy w zapaleniach jelit, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2010, 5(5), 251–257.
Drzymała-Czyż S. et al., Maślany w nieswoistych zapaleniach jelit, „Family Medicine & Primary Care Review” 2011, 13(2), 305–307.
Kotunia A. et al., Kwas masłowy w przewodzie pokarmowym, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2010, 5(3), 117–122.
Krokowicz L. et al., Sodium butyrate and short chain fatty acids in prevention of travellers’ diarrhoea: a randomized prospective study, „Travel Medicine and Infectious Disease” 2014, 12(2), 183–188.
Kuczyńska B. et al., Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – mechanizmy działania, potencjalne zastosowania kliniczne oraz zalecenia dietetyczne, „Nowiny Lekarskie” 2011, 80(4), 299–304.
Lewandowski K. et al., The effectiveness of microencapsulated sodium butyrate at reducing symptoms in patients with irritable bowel syndrome, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2022, 17(1), 28–34.
McNabney S.M., Henagan T.M., Short chain fatty acids in the colon and peripheral tissues: a Focus on butyrate, colon cancer, obesity and insulin resistance, „Nutrients” 2017, 9(12), 1348.
Radwan K., Radwan P., Rola kwasu masłowego w patogenezie i leczeniu chorób jelit, „Medycyna Faktów” 2021, 14(3), 250–257.
Rutkowska E. et al., Charakterystyka prozdrowotnych kwasów tłuszczowych tłuszczu mlecznego, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2015, 96(2), 377–386.
Scarpellini E. et al., Efficacy of butyrate in the treatment of diarrhoea-predominant irritable bowel syndrome, „Digestive and Liver Disease Supplements” 2007, 1(1), 19–22.
Skrzydło-Radomańska B., Kwas masłowy – zastosowanie w praktyce klinicznej, „Lekarz POZ” 2019, 5(1), 67–74.
Włochal M., Grzymisławski M., Nowe Trendy leczenia żywieniowego w przypadku nieswoistych chorób zapalnych jelit, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2016, 6(2), 149–158.
