Sumak – właściwości i zastosowanie
Sumak garbarski (Rhus coriaria) to krzew z rodziny nanerczowatych. Występuje głównie na obszarach śródziemnomorskich. Posiada charakterystyczne owłosione owoce w kształcie małych kulek o brązowoczerwonej barwie, które wykorzystuje się do produkcji popularnej w krajach Bliskiego Wschodu przyprawy. Sumak jest wartościowym surowcem o szerokich właściwościach zdrowotnych.
SPIS TREŚCI:
1. Skład chemiczny
2. Właściwości zdrowotne
3. Zastosowanie
4. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Skład chemiczny
Sumak garbarski wykorzystywany był od dawna w tradycyjnej medycynie wschodniej. Stosowano go w leczeniu wielu dolegliwości, m.in. biegunek, wrzodów, krwotoków, trudno gojących się ran, a także problemów ze wzrokiem. Jego zdrowotne działanie wynika z obecności licznych związków bioaktywnych. W badaniu fitochemicznym wykryto polifenole, flawonoidy, kwasy fenolowe, garbniki oraz olejki eteryczne. Wśród nich wyróżniono kwercetynę, izokwercetynę, kwas protokatechowy, kwas galusowy, galusan metylu, kemferol, kwas rozmarynowy i taninę. Łącznie udowodniono obecność aż 211 fitozwiązków (Z.A. Elagbar i wsp. 2020).
2. Właściwości zdrowotne
Właściwości przeciwutleniające
Ze względu na zawartość składników bioaktywnych Rhus coriaria charakteryzuje się wysoką aktywnością antyoksydacyjną. Na podstawie badań stwierdzono, że ekstrakt z tej rośliny przyczynia się do redukcji stresu oksydacyjnego poprzez zwalczanie wolnych rodników. Za właściwości te odpowiadają głównie zawarte w sumaku garbarskim polifenole, flawonoidy, antocyjany, kwasy fenolowe (szczególnie kwas galusowy) oraz kwasy organiczne (jabłkowy i cytrynowy). Dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym substancje te wspomagają usuwanie toksyn, zapobiegają rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych, a także opóźniają procesy starzenia się organizmu. Zaobserwowano również wysoką aktywność ochronną DNA, zapobiegającą powstawaniu mutacji w materiale genetycznym (F.S. Mohammed i wsp. 2018).
Właściwości przeciwnowotworowe
Powstające w organizmie reaktywne formy tlenu oraz wolne rodniki przyczyniają się do wystąpienia stresu oksydacyjnego. Stan ten zaburza funkcjonowanie komórek, narządów i układów, może również prowadzić do zmian nowotworowych.
Aktywność antyoksydacyjna sumaka wiąże się z działaniem przeciwnowotworowym – występujące w nim polifenole i flawonoidy hamują rozwój komórek rakowych i przyczyniają się do ich zniszczenia w wyniku apoptozy (śmierci komórki). Badania wykazały, że ekstrakt z Rhus coriaria zapobiega ich namnażaniu i hamuje proces nadmiernej angiogenezy, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych w narządach. Działanie cytotoksyczne zaobserwowano m.in. wobec komórek raka piersi (H. El Hasasna i wsp. 2016), szyjki macicy (S. Abdallah i wsp. 2019), jelita grubego (K. Athamneh i wsp. 2017) oraz prostaty (A. Muazzam i wsp. 2018).
Właściwości przeciwdrobnoustrojowe
Sumak garbarski wykazuje właściwości przeciwdrobnoustrojowe zarówno wobec bakterii Gram-ujemnych, jak i Gram-dodatnich. Olejek eteryczny z owoców tej rośliny został zbadany pod kątem wpływu na bakterie Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus oraz Bacillus subtilis. Stwierdzono, że składniki aktywne zawarte w olejku hamują wzrost bakterii, a także przyczyniają się do ich zniszczenia. Wyniki te wskazują na możliwość stosowania olejku eterycznego z sumaka w leczeniu niektórych infekcji bakteryjnych (M. Zhaleh i wsp. 2018).
W innym badaniu zauważono, że ekstrakt etanolowy otrzymany z nasion Rhus coriaria wzmacnia działanie niektórych antybiotyków, m.in. tetracykliny, penicyliny i cefalaksyny. Obserwacje przeprowadzono na trzech opornych szczepach bakterii Pseudomonas aeruginosa. Naukowcy sugerują, że takie synergistyczne działanie może korzystnie wpływać na poprawę skuteczności antybiotykoterapii (G. Adwan, B. Abu-Shanab, K. Adwan 2010).
Ponadto ze względu na aktywność bakteriostatyczną wobec drobnoustrojów przyczyniających się do psucia żywności (takich jak m.in. Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes, a także Escherichia coli) sumak garbarski może być wykorzystywany jako naturalny środek konserwujący (A. Nostro i wsp. 2016).
Właściwości przeciwzapalne
Ekstrakty roślinne charakteryzujące się wysoką aktywnością przeciwutleniającą mogą wykazywać również działanie przeciwzapalne. Reaktywne formy tlenu inicjują niszczenie komórek poprzez pobudzenie uwalniania substancji o charakterze zapalnym. Właściwości antyoksydacyjne wiążą się zatem z aktywnością redukującą stan zapalny. Główną rolę odgrywają zawarte w sumaku flawonoidy (takie jak kwas galusowy, kwercetyna i kemferol), a także związki fenolowe.
Przeprowadzono badanie, którego celem było określenie wpływu ekstraktu z sumaka na redukcję mechanizmów patologicznych związanych z rozwojem martwiczego zapalenia jelit. W eksperymencie zastosowano model zwierzęcy. Na podstawie wyników stwierdzono, że wykorzystanie ekstraktu z Rhus coriaria przyczyniło się do znacznego zmniejszenia poziomów IL-6 (Interleukina 6) i TNF-alfa (czynnik martwicy nowotworów), czyli związków świadczących o stanie zapalnym organizmu (S. Isik i wsp. 2019). W innym badaniu wykazano korzystny wpływ sumaka garbarskiego na redukcję procesów zapalnych w obrębie stawów. Ten eksperyment również przeprowadzono na modelu zwierzęcym, jednak naukowcy sugerują, że aktywność przeciwzapalna może być z powodzeniem wykorzystana także w leczeniu stanów zapalnych ludzkiego organizmu (A. Momeni i wsp. 2019).
Właściwości przeciwcukrzycowe
Sumak garbarski od dawna wykorzystywany jest w tureckiej medycynie ludowej do leczenia cukrzycy. Istnieją badania potwierdzające ten pozytywny wpływ. W jednym z nich wykazano, że w grupie szczurów z cukrzycą ekstrakt z owoców Rhus coriaria zredukował poziom glukozy we krwi o ok. 31% (A. Doğan, I. Çelik 2016).
Owoce sumaka zawierają wiele związków bioaktywnych, które poprzez blokowanie wchłaniania glukozy w jelicie obniżają jej poziom we krwi. Należą do nich m.in. garbniki, kwercetyna, izokwercetyna, mirycetyna, kwas elagowy, kwas galusowy i kwas garbnikowy. Na podstawie wyników badań stwierdzono, że regularne przyjmowanie ekstraktu z Rhus coriaria może być pomocne w leczeniu i zapobieganiu hiperglikemii, cukrzycy oraz jej powikłań (S. Giancarlo i wsp. 2016). Należy jednak pamiętać, że eksperymenty przeprowadzane były jedynie na modelu zwierzęcym, z tego też powodu potrzebne są dalsze badania.
Właściwości obniżające poziom cholesterolu
Sumak garbarski zawiera w swoim składzie substancje działające ochronnie na układ sercowo-naczyniowy – w znacznej mierze odpowiadają za to należące do garbników taniny. Ekstrakt z owoców Rhus coriaria przebadano na szczurach karmionych dietą bogatą w cholesterol. Zaobserwowano pozytywny wpływ ekstraktu na obniżenie stężenia lipidów i cholesterolu w surowicy krwi (M. Shafiei, M. Nobakht, A. Moazzam 2011; H.R. Soltani i wsp. 2017). Ponadto poprawie uległy również funkcje wątroby i nerek (M. Nagib 2017).
Oprócz analiz przeprowadzonych na modelach zwierzęcych istnieją również badania z udziałem pacjentów, u których zdiagnozowano hipercholesterolemię (stan podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi). W jednym z nich wykazano, że krótkoterminowa suplementacja ekstraktu z owoców sumaka w dawce 1000 mg na dobę skutecznie poprawiła ciśnienie krwi, funkcje śródbłonka oraz poziom lipidów we krwi. Zauważono również, że zastosowanie ekstraktu z Rhus coriaria nasiliło działanie leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie krwi) oraz hipolipidemicznych (obniżających poziom lipidów) bez żadnych skutków ubocznych. W związku z tym przyjmowanie ekstraktu z sumaka może wspomagać farmakoterapię, zwiększając jej skuteczność. Możliwe jest wówczas zastosowanie mniejszych dawek leku, a tym samym ograniczenie wystąpienia efektów niepożądanych (S. Asgary i wsp. 2018).
3. Zastosowanie
Sumak stosowany jest głównie jako przyprawa – ma ona purpurowy kolor oraz lekko wilgotną i kleistą konsystencję. Przygotowuje się ją poprzez sproszkowanie wysuszonych owoców. Smak przyprawy określany jest jako kwaśny, cierpko-owocowy, lekko słony i orzeźwiający – przypomina połączenie startej skórki cytryny z solą, dlatego może być stosowana jako jej zamiennik.
W kuchni bliskowschodniej sumak najczęściej wykorzystywany jest do potraw grillowanych. Doskonale sprawdza się w marynatach do mięsa i ryb, gdyż nadaje im cytrynową nutę. Szczególnie dobrze komponuje się z drobiem, jagnięciną, cielęciną i owocami morza. Podkreśla również smak ciecierzycy i soczewicy, dlatego może stanowić dodatek do hummusu, zup i sosów. Przyprawę dodaje się także do surówek i sałatek, zwłaszcza tych, które zawierają cebulę, ponieważ sumak neutralizuje jej zapach i łagodzi smak. Dobrze współgra z ziołami, m.in. kolendrą, kuminem, tymiankiem i miętą. W krajach arabskich sumak łączy się z jogurtem naturalnym i podaje jako sos do kebabu. Stanowi on również składnik dressingów, past i dipów, a w połączeniu z tymiankiem i prażonymi nasionami sezamu tworzy przyprawę o nazwie zatar.
4. Podsumowanie
Właściwości sumaka znane są od dawna, jednak w Polsce przyprawa ta nie jest jeszcze powszechnie używana. Biorąc pod uwagę walory smakowe i prozdrowotne działanie, warto dodawać sumak do spożywanych potraw. Przyprawę można znaleźć w sklepach z żywnością orientalną i ekologiczną, jest także dostępna w sklepach internetowych. Warto zaznaczyć, że mielony sumak szybko wietrzeje – powinien być zatem przechowywany w szczelnym opakowaniu i z dala od światła, wówczas dłużej zachowuje wyrazisty smak.
Bibliografia
Abdallah S. et al., Rhus coriaria (sumac) extract reduces migration capacity of uterus cervix cancer cells, „Revista Brasileira de Farmacognosia” 2019, 29(5), 591–596.
Adwan G., Abu-Shanab B., Adwan K., Antibacterial activities of some plant extracts alone and in combination with different antimicrobials against multidrug-resistant Pseudomonas aeruginosa strains, „Asian Pacific Journal of Tropical Medicine” 2010, 3(4), 266–269.
Asgary S. et al., Potential Cardioprotective Effects of Sumac Capsule in Patients With Hyperlipidemia: A Triple-Blind Randomized, Placebo-Controlled Crossover Trial, „Journal of the American College of Nutrition” 2018, 37(4), 286–292.
Athamneh K. et al., Rhus coriaria increases protein ubiquitination, proteasomal degradation and triggers non-canonical Beclin-1-independent autophagy and apoptotic cell death in colon cancer cells, „Scientific Reports” 2017, 7, epub.
Doğan A., Çelik I., Healing effects of sumac (Rhus coriaria) in streptozotocin-induced diabetic rats, „Pharmaceutical Biology” 2016, 54(10), 2092–2102.
El Hasasna H. et al., Rhus coriaria suppresses angiogenesis, metastasis and tumor growth of breast cancer through inhibition of STAT3, NFκB and nitric oxide pathways, „Scientific Reports” 2016, 6, epub.
Elagbar Z.A. et al., Phytochemical Diversity and Pharmacological Properties of Rhus coriaria, „Chemistry & Biodiversity” 2020, 17(4), epub.
Giancarlo S. et al., Hypoglycaemic activity of two spices extracts: Rhus coriaria L. and Bunium persicum Boiss, „Natural Product Research” 2016, 20(9), 882–886.
Isik S. et al., Sumac (Rhus coriaria) for the prevention and treatment of necrotizing enterocolitis, „Journal of Food Biochemistry” 2019, 43(12), epub.
Mohammed F.S. et al., Phenolic Content and Biological Activities of Rhus coriaria Var. Zebaria, „Fresenius Environmental Bulletin” 2018, 27(8), 5694–5702.
Momeni A. et al., Reduction of expression of IL-18, IL-1β genes in the articular joint by sumac fruit extract (Rhus coriaria L.), „Molecular Genetics & Genomic Medicine” 2019, 7(6), epub.
Muazzam A. et al., Can Rhus Coriaria be a Potential, Natural, Treatment for Prostate Cancer?, „Cancer Science and Oncology” 2018, 2(1), 13–18.
Nagib M., Hypolipidemic Effect of Sumac (Rhus Coriaria L) Fruit Powder and Extract on Rats Fed High Cholesterol Diet, „Bulletin of the National Nutrition Institute of the Arab Republic of Egypt” 2017, 50(1), 119–143.
Nostro A. et al., In vitro activity of plant extracts against biofilm-producing food-related bacteria, „International Journal of Food Microbiology” 2016, 238, 33–39.
Shafiei M., Nobakht M., Moazzam A.A., Lipid-lowering effect of Rhus coriaria L. (sumac) fruit extract in hypercholesterolemic rats, „Die Pharmazie” 2011, 66(12), 988–992.
Soltani H.R. et al., Effect of Sumac (Rhus coriaria) Extract on Blood Lipid Profile in White Wistar Rats, „Internal Medicine and Medical Investigation Journal” 2017, 2(3), 97–101.
Zhaleh M., Chemical Composition and Antibacterial Effects of Essential Oil of Rhus coriaria Fruits in the West of Iran (Kermanshah), „Journal of Essential Oil Bearing Plants” 2018, 21(2), 493–501.
