Ruch „zdrowie w każdym rozmiarze” – czy to koniec kultury diet
Światowy rynek dietetyczny wyceniany jest na setki miliardów dolarów. Coraz częściej obserwuje się jednak rozpowszechnianie idei o akceptowaniu ciała niezależnie od liczby kilogramów na wadze. Jedną z takich koncepcji jest ruch zwany zdrowiem w każdym rozmiarze (HAES, ang. Health At Every Size), który w Polsce nie jest zbyt popularny, ale w Stanach Zjednoczonych zyskał wielu zwolenników.
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest ruch Health At Every Size?
2. Podstawowe założenia ruchu zdrowie w każdym rozmiarze
3. Problem stygmatyzacji osób otyłych przez środowisko medyczne
4. HAES w zaburzeniach odżywiania
5. Health At Every Size – co mówią badania?
6. Problem skrajności w ruchu HAES
7. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest ruch Health At Every Size?
Zdrowie w każdym rozmiarze to ruch charakteryzujący się wagoinkluzywnym i „antydietetycznym” podejściem, który powstał w 1990 r. w odpowiedzi na doniesienia mówiące o tym, że intencjonalne odchudzanie nie przynosi długotrwałych efektów i w dodatku może wiązać się z negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na rozwinięcie HAES była coraz częściej występująca stygmatyzacja osób z nadmierną masą ciała zarówno w społeczeństwie, jak i środowisku medycznym. Health At Every Size jest metodą, która ma na celu pomóc specjalistom z obszaru zdrowia we wspieraniu osób z nadmierną masą ciała w dbaniu o zdrowie bez konieczności wprowadzania redukcji masy ciała. Jednym z głównych założeń jest osiągnięcie pełnego dobrostanu dzięki budowaniu wartościowych relacji, a także znalezieniu sensu i celu w życiu, a nie utracie nadmiernych kilogramów poprzez restrykcyjne diety czy katorżnicze ćwiczenia.
Twórcy HAES opracowali nawet specjalne wytyczne, które ich zdaniem powinny być stosowane przez wszystkich pracowników służby zdrowia we współpracy z pacjentami. Podstawową regułą jest akceptowanie i pomoc wszystkim ludziom niezależnie od wyglądu ich ciała. Wspólnym celem wszystkich specjalistów powinno być osiągnięcie przez podopiecznych pełni zdrowia rozumianego jako dobrostan fizyczny, psychiczny, duchowy i ekonomiczny, dlatego też konieczna jest interdyscyplinarna współpraca w zespołach medycznych. Przedstawiciele służby zdrowia powinni również aktywnie walczyć z dyskryminacją i stygmatyzacją osób z nadmierną masą ciała oraz zapewnić pełną szacunku opiekę nie tylko osobom z nadwagą czy otyłością, ale również pacjentom wszystkich płci i ras oraz o różnym statusie społeczno-ekonomicznym. Istotnym elementem jest wspieranie jedzenia intuicyjnego i dobrej relacji z ruchem opartym na sprawiających przyjemność aktywnościach.
2. Podstawowe założenia ruchu zdrowie w każdym rozmiarze
Bardzo ważnym aspektem zdrowia w każdym rozmiarze jest żywienie, które wyklucza restrykcje i liczenie kilokalorii. Wykorzystuje się tutaj zasady jedzenia intuicyjnego, polegającego na reagowaniu na potrzeby organizmu i dostarczaniu mu tego, czego naprawdę potrzebuje. Głównym założeniem w tym przypadku jest słuchanie sygnałów dotyczących łaknienia i sytości, co w praktyce oznacza rozpoczęcie posiłku, gdy pojawia się głód, i zakończenie jedzenia po zaspokojeniu łaknienia. Oprócz tego równie ważna jest satysfakcja z posiłków, ich smakowitość oraz różnorodność, która pozwala pokryć zapotrzebowanie na mikro- i makroelementy. Przy praktykowaniu jedzenia intuicyjnego zakłada się, że ciało dokładnie wie, ile i czego potrzebuje, i będzie dążyć do osiągnięcia optymalnej masy ciała, która nazywana jest set pointem. Po odrzuceniu kultury diet może dojść zarówno do spadku, jak i wzrostu liczby kilogramów, ale równie dobrze może ona pozostać bez zmian.
Niezwykle istotną kwestią w ruchu HAES jest całkowite odwrócenie uwagi od masy ciała. To nie ona jest wyznacznikiem wartości człowieka czy jego zdrowia. Jeśli np. osoba z nadwagą ma problemy z wykonywaniem intensywnej aktywności fizycznej, jaką jest bieganie, ale bieg sprawia jej przyjemność, to celem nie powinno być schudnięcie, a znalezienie innego sposobu, który pozwoli na uprawianie wymarzonego sportu. W tym przypadku może to być najpierw spokojny marsz, którego intensywność będzie zwiększana każdego dnia. Twórcy idei wskazują również na problem braku dostosowania infrastruktury do osób z większą masą ciała, ale twierdzą, że to kultura diet jest temu winna i że należy wprowadzić zmiany w tym kierunku, a nie chudnąć.
Zdrowie w każdym rozmiarze podkreśla, że ruch jak najbardziej jest korzystny dla organizmu i powinien być wykonywany jak najczęściej, ale tylko wtedy, kiedy rzeczywiście sprawia przyjemność. Zdaniem zwolenników długoterminowe zmuszanie się do sportów, których się nie lubi, powoduje szybką rezygnację z aktywności w ogóle. W HAES odchodzi się od pojęcia „trening” na rzecz słowa „ruch”, który definiowany jest jako aktywność spontaniczna, nieskoncentrowana na liczbie spalanych kilokalorii (C. Harrison 2019).
3. Problem stygmatyzacji osób otyłych przez środowisko medyczne
Ruch Health At Every Size powstał, aby nauczyć lekarzy i specjalistów zdrowia równego podejścia do wszystkich pacjentów. Niestety często słyszy się, że jedyną radą, jaką osoba z insulinoopornością otrzymuje od endokrynologa, jest: „trzeba schudnąć”. To samo tyczy się wielu innych zaburzeń i chorób. Według HAES lekarze powinni przestrzegać kilku zasad, jak np. wdrażanie wyłącznie postępowania opartego na badaniach naukowych i powstrzymywanie się od komentarzy na temat masy ciała czy wyglądu danej jednostki.
Bardzo częstą praktyką jest ważenie podczas wizyty, które według propagatorów tego ruchu tak naprawdę nie daje żadnych wartościowych informacji i nie jest do niczego przydatne. HAES rekomenduje odejście od tej czynności. Konieczna jest również zmiana podejścia całego personelu do osób z nadmierną masą ciała. Badanie przeprowadzone przez doktorantów z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu wskazuje, że ponad 40% lekarzy nie chce kontynuować leczenia pacjenta otyłego, jeśli nie schudnie on w przeciągu 3 miesięcy, co doskonale pokazuje skalę tego problemu (M. Gruszka, G. Kudela, T. Koszutski 2019).
4. HAES w zaburzeniach odżywiania
Coraz częściej mówi się o tym, że restrykcyjne diety i odchudzanie są czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwinięcia zaburzeń odżywiania, w tym anoreksji, bulimii czy zespołu kompulsywnego objadania się. Ciągła koncentracja na utracie masy ciała i wyglądzie zewnętrznym dodatkowo napędza niesprzyjające zachowania.
W USA paradygmat zdrowia w każdym rozmiarze wykorzystywany jest przez specjalistów właśnie w leczeniu zaburzeń odżywiania. Wprowadzanie zasad jedzenia intuicyjnego i praca nad zmniejszeniem koncentracji na wyglądzie i masie ciała dają pozytywne efekty oraz pozwalają na szybsze wyzdrowienie. Dzięki takiemu podejściu dochodzi do poprawienia relacji zarówno z ciałem, jak i z jedzeniem. Co więcej, normalizacja zdrowia w każdym rozmiarze zmniejsza lęk przed ewentualnym przytyciem i pozwala uznać proces przybrania kilogramów za neutralny i nieświadczący o wartości danej jednostki (C. Harrison 2019).
5. Health At Every Size – co mówią badania?
Badania wskazują, że u osób, które są przedstawicielami ruchu Health At Every Size, obserwuje się stabilizację masy ciała i poprawę wyników badań (zwłaszcza profilu lipidowego i ciśnienia tętniczego krwi). Co więcej, odnotowuje się również pozytywne zmiany w obszarze zdrowia psychicznego, jak np. lepszą relację z jedzeniem, rozwinięcie poczucia własnej wartości, zmniejszenie odczuwania lęków, a nawet zmniejszenie ryzyka depresji. Szczególne korzyści z filozofii HAES czerpią kobiety cierpiące na zaburzenia odżywiania (M.D. Ulian i wsp. 2018).
Zaobserwowano również zmniejszenie apetytu oraz zwiększoną częstotliwość uprawiania aktywności fizycznej w porównaniu z osobami, które stosowały diety odchudzające. Co ważne, efekt ten utrzymywał się długoterminowo (V. Provencher i wsp. 2009).
Niestety twórcy zdrowia w każdym rozmiarze zupełnie pominęli fakt, że otyłość sama w sobie jest chorobą, a także stanowi bezpośredni czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia wielu innych schorzeń, w tym cukrzycy typu 2 czy chorób sercowo-naczyniowych, które są bardzo niebezpieczne (M. Safaei i wsp. 2021).
Ważnym aspektem jest również fakt, że osoby z nadmierną masą ciała mają często problemy z odczuwaniem sygnałów głodu i sytości i nie potrafią na nie prawidłowo reagować, co może się wiązać z dalszym przejadaniem się (A. Tremblay, F. Bellisle 2015). Ich nawyki żywieniowe również nie są prawidłowe, więc jest wysoce prawdopodobne, że będą sięgać po wysokoenergetyczne i mało odżywcze produkty. Pozytywny wpływ na psychikę związany z brakiem ograniczeń w tym przypadku jest oczywisty, ale istnieje ryzyko, że przy praktykowaniu jedzenia intuicyjnego przez osoby z nadmierną masą ciała stan zdrowia może się pogorszyć.
6. Problem skrajności w ruchu HAES
Niestety filozofia zdrowia w każdym rozmiarze, mimo że walczy z dyskryminacją osób otyłych, często idzie w drugą stronę i stygmatyzuje osoby z prawidłową lub zbyt niską masą ciała. Co więcej, w środowisku HAES obserwuje się również negatywne komentarze w kierunku modelek czy kulturystów, ponieważ koncentrują się oni na wyglądzie zewnętrznym.
Propagatorzy tego ruchu twierdzą, że swoje przekonania opierają na badaniach naukowych – i rzeczywiście są materiały potwierdzające te tezy. Jednak równocześnie kompletnie ignorują wielokrotnie potwierdzone doniesienia o szkodliwości nadmiernej masy ciała. A przecież podstawowym założeniem HAES powinno być akceptowanie każdego człowieka.
7. Podsumowanie
Ruch Health At Every Size ma zarówno wady, jak i zalety. Najbardziej wartościowym postulatem jest akceptacja każdego bez względu na jego wygląd, płeć czy rasę. Z pewnością edukacja w kierunku jedzenia intuicyjnego i wybrania aktywności fizycznej, która sprawia przyjemność, są czynnikami, które mogą uchronić wiele osób przed rozwinięciem zaburzeń odżywiania i pozwolić na praktykowanie sprzyjającego podejścia do zdrowego stylu życia. Jest to jednak ruch bardzo skrajny i w wielu aspektach szkodliwy.
Odrzucanie dowodów świadczących o niebezpieczeństwach związanych z nadmierną masą ciała może wiązać się z poważnymi konsekwencjami dla całego społeczeństwa. Dużym zagrożeniem jest również zbyt dosłowna interpretacja jedzenia intuicyjnego, które często rozumiane jest jako jedzenie wszystkiego, na co ma się ochotę, bez zastanowienia się, czy dany produkt będzie korzystny dla organizmu. Nierzadko kończy się to opieraniem diety na produktach wysokoprzetworzonych, co w dłuższej perspektywie jest po prostu niezdrowe. Najistotniejsze przy praktykowaniu zasad zdrowia w każdym rozmiarze są racjonalne podejście i niepopadanie w skrajności – wtedy można czerpać z tej idei korzyści.
Bibliografia
Gruszka M., Kudela G., Koszutski M., Stygmatyzacja pacjentów z nieprawidłową masą ciała przez personel medyczny – badanie pilotażowe, „Polski przegląd nauk o zdrowiu” 2019, 4(61), 319–325.
Harrison C., Anti-Diet: Reclaim Your Time, Money, Well-Being, and Happiness Through Intuitive Eating, Nowy Jork 2019, 208–226.
Provencher V. et al., Health-At-Every-Size and Eating Behaviors: 1-Year Follow-Up Results of a Size Acceptance Intervention, „Journal of the American Dietetic Association” 2009, 109(11), 1854–1861.
Safaei M. et al., A systematic literature review on obesity: Understanding the causes & consequences of obesity and reviewing various machine learning approaches used to predict obesity, „Computers in Biology and Medicine” 2021, 136, 104754.
Tremblay A., Bellisle F., Nutrients, satiety, and control of energy intake, „Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism” 2015, 40(10), 971–979.
Ulian M.D. et al., Effects of health at every size® interventions on health-related outcomes of people with overweight and obesity: a systematic review, „Obesity Review” 2018, 19(12), 1659–1666.
