Różeniec górski – złoty korzeń dodający witalności
Stresujący tryb życia, wymagająca praca, wzmożony wysiłek fizyczny i umysłowy to czynniki, które mogą powodować znaczne osłabienie organizmu oraz spadek energii. To natomiast może prowadzić do stanu przewlekłego zmęczenia, wyczerpania, a nawet wystąpienia objawów depresji. W takich sytuacjach warto skorzystać ze wspierających właściwości naturalnych surowców roślinnych. Jednym z nich jest znany od tysięcy lat różeniec górski. Jakie korzyści przynosi suplementacja? Komu jest szczególnie polecany? Czy stosowanie go jest bezpieczne?
SPIS TREŚCI:
1. Charakterystyka i wygląd rośliny
2. Skład chemiczny
3. Różeniec górski – właściwości prozdrowotne
4. Jak stosować różeniec górski?
5. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Charakterystyka i wygląd rośliny
Różeniec górski (łac. Rhodiola rosea) to roślina wieloletnia należąca do rodziny gruboszowatych, rosnąca głównie na zimnych obszarach półkuli północnej. Występuje w Azji (szczególnie na Syberii), Ameryce Północnej (Alaska, Kanada), a także na górzystych terenach Europy. Można spotkać ją również w Polsce, jednak wyłącznie w Sudetach i Karpatach.
Różeniec przystosowany jest do trudnych warunków środowiska i niskiej temperatury. Mocny korzeń z gęsto splątanym kłączem zapewnia dobrą przyczepność, grube łodygi gromadzą substancje odżywcze, a liście pokryte woskiem chronią przed mrozem i zabezpieczają przed utratą wody. Różeniec górski zazwyczaj tworzy bujne kępy. Wczesną wiosną z łodyg wyrastają sinozielone pędy o ząbkowanych liściach, na ich szczycie znajdują się drobne kwiatostany. Kłącza mają złoty kolor, a po roztarciu wydzielają różany zapach.
Inne określenia tej rośliny, odnoszące się do rejonów występowania lub jej cech, to: korzeń arktyczny, korzeń z Syberii, złoty korzeń, różany korzeń.
2. Skład chemiczny
Różeniec górski zawiera wiele związków bioaktywnych. Do najbardziej charakterystycznych zalicza się pochodne alkoholu cynamonowego – fenylopropanoidy. Substancje te określane są wspólnym mianem rozawin, to właśnie ich obecność jest podstawą do identyfikacji rośliny. Inna ważna grupa występująca w złotym korzeniu to związki fenolowe. Należą do nich przede wszystkim: salidrozyd, monoterpeny, triterpeny, flawonoidy, kwasy organiczne (m.in. galusowy), garbniki i glikozydy cyjanogenne. W roślinie obecne są także olejki eteryczne, np. geraniol. Najwięcej substancji aktywnych znajduje się w kłączach, dlatego stanowią one niezwykle cenny surowiec.
3. Różeniec górski – właściwości prozdrowotne
Działanie wzmacniające organizm
Rhodiola rosea zaliczana jest do adaptogenów – grupy roślin charakteryzujących się wzmacniającym działaniem na organizm człowieka. Związki zawarte w surowcach roślinnych wpływają zarówno na kondycję fizyczną, jak i psychiczną, zmniejszają skutki stresu i stymulują ciało do powrotu homeostazy, czyli naturalnej równowagi. Ponadto wykazują wysoki potencjał antyoksydacyjny, dzięki czemu mogą zapobiegać rozwojowi wielu chorób. Oprócz różeńca górskiego do najbardziej znanych adaptogenów należą: ashwagandha, cytryniec chiński, żeń-szeń syberyjski, gotu kola, bacopa monnieri oraz maca.
Wsparcie funkcji poznawczych
Związki bioaktywne zawarte w złotym korzeniu korzystnie wpływają na układ nerwowy człowieka. Wykazują zdolność stymulacji neuroprzekaźników, takich jak noradrenalina, serotonina, dopamina i acetylocholina. W związku z tym różeniec górski wspiera pracę mózgu i zwiększa odporność na stres.
W jednym z przeprowadzonych badań wykazano, że przyjmowanie 170 mg wyciągu z kłącza Rhodiola rosea na dobę przez 2 tygodnie spowodowało wzrost funkcji poznawczych o 20% w porównaniu z grupą kontrolną. W badaniu tym oceniano pamięć krótkotrwałą, umiejętność koncentracji, zdolność kojarzenia, percepcję wizualną oraz poziom zmęczenia psychicznego (V. Darbinyan i wsp. 2000).
W innym badaniu, uwzględniającym grupę studentów będących w trakcie sesji egzaminacyjnej, również potwierdzono poprawę funkcji poznawczych, w tym sprawności umysłowej, zdolności uczenia się i zapamiętywania. Ponadto zaobserwowano większą motywację do nauki oraz ogólne lepsze samopoczucie (A.A. Spasov i wsp. 2000).
Redukcja zmęczenia
Preparaty oparte na ekstrakcie Rhodiola rosea polecane są osobom odczuwającym ogólne osłabienie, senność, brak witalności i utrzymujący się spadek energii. W jednej z prac analizowano takie parametry jak zmęczenie fizyczne i umysłowe, zmniejszenie motywacji i aktywności, pogorszenie koncentracji oraz jakości snu. Do badania zakwalifikowano 100 osób obu płci w wieku 18–60 lat. Codziennie przez 8 tygodni podawano im suplement zawierający 400 mg sproszkowanego ekstraktu z korzenia różeńca górskiego. Po tym czasie zaobserwowano poprawę wszystkich badanych parametrów i polepszenie samopoczucia. W związku z tym naukowcy sugerują, że złoty korzeń może być pomocny w przypadku wystąpienia zespołu przewlekłego zmęczenia (Y. Lekomtseva, I. Zhukova, A. Wacker 2017).
Właściwości przeciwutleniające
Ekstrakt z różeńca górskiego wykazuje działanie antyoksydacyjne. Za te właściwości odpowiadają fenylopropanoidy, a także związki należące do flawonoidów. Istotną rolę odgrywają kwasy fenolowe oraz katechiny (szczególnie epigalokatechina, galusan epigalokatechiny i procyjanidyny), które zalicza się do silnych przeciwutleniaczy. Substancje te chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, a co za tym idzie – również przed stresem oksydacyjnym. Dzięki temu zapobiegają procesom starzenia, stanom zapalnym i rozwojowi chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów.
Wzrost wydolności fizycznej
Różeniec górski polecany jest także sportowcom. Składniki bioaktywne obniżają poziom białka C-reaktywnego (będącego wskaźnikiem stanu zapalnego oznaczanego w powszechnym badaniu o nazwie CRP). Zmniejszają też ilość kinazy kreatynowej – enzymu obecnego w mięśniach, który bierze udział w przemianach energetycznych organizmu (jego podwyższone wartości mogą świadczyć o uszkodzeniach i procesach zapalnych).
Naukowcy sugerują więc, że ekstrakt z różeńca chroni tkankę mięśniową przed jej rozpadem, wpływa na poprawę wydolności w trakcie wykonywania ćwiczeń wytrzymałościowych oraz przyczynia się do zmniejszenia odczucia zmęczenia spowodowanego wysiłkiem fizycznym (M. Abidov i wsp. 2004). Ponadto związki aktywne występujące w różeńcu nie tylko chronią mięśnie podczas treningu, ale także przyspieszają czas regeneracji powysiłkowej. Jest to szczególnie istotne dla osób, które ćwiczą często i intensywnie.
Działanie przeciwdepresyjne
Prace naukowe dowodzą, że złoty korzeń wykazuje działanie antydepresyjne. Wyciąg z kłącza tej rośliny obniża poziom kortyzolu (hormonu stresu) w organizmie. Reguluje także poziom substancji chemicznych w mózgu odpowiadających za dobre samopoczucie i nastrój, m.in. serotoniny i dopaminy.
Przeprowadzono badanie z udziałem prawie 90 osób, u których zdiagnozowano lekką lub umiarkowaną depresję. Przez 6 tygodni podawano im standaryzowany ekstrakt z różeńca górskiego w dwóch dawkach. Zaobserwowano jego znaczący wpływ na zmniejszenie objawów depresji, bezsenności i niestabilności emocjonalnej. Na podstawie wyników badań naukowcy sugerują, że preparaty z Rhodiola rosea mogą być stosowane jako środki wspomagające leczenie załamań nerwowych i depresji (V. Darbinyan i wsp. 2007).
Ochrona układu krążenia
Złoty korzeń działa kardioprotekcyjnie, czyli ma ochronny wpływ na serce – zmniejsza miejscowe niedokrwienie, reguluje ciśnienie krwi, zapobiega arytmii, zwiększa rezerwy energetyczne mięśnia sercowego. Takie działanie wynika głównie ze wspomnianych właściwości antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych i redukujących stres. Ograniczenie szkodliwych czynników (jak wolne rodniki czy hormony wytwarzane w sytuacjach zwiększonego napięcia) pozwala zachować prawidłową pracę serca i układu krwionośnego.
Różeniec a choroby neurodegeneracyjne
Stosowanie ekstraktu z Rhodiola rosea może zapobiegać rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych, takich jak Alzheimer czy choroba Parkinsona. Salidrozyd (jedna z głównych substancji bioaktywnych różeńca górskiego) działa ochronnie na komórki układu nerwowego – zapobiega ich apoptozie (śmierci), która mogłaby nastąpić wskutek uszkodzenia spowodowanego stresem oksydacyjnym.
Wsparcie funkcji metabolicznych
Różeniec górski chroni komórki wątroby dzięki aktywowaniu enzymu AMPK (kinazy białkowej aktywowanej przez AMP) biorącego udział w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów. Jego wzrost skutkuje rozkładem kwasów tłuszczowych oraz wykorzystywaniem ich jako źródła energii. Zapobiega to magazynowaniu i odkładaniu tłuszczu w wątrobie, co może chronić przed wystąpieniem m.in. bezalkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD). Ponadto enzym AMPK zwiększa wrażliwość komórek na insulinę oraz reguluje ilość cukru wchłanianego z krwi przez tkanki, w związku z czym Rhodiola rosea wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju insulinooporności, stanu przedcukrzycowego i cukrzycy.
4. Jak stosować różeniec górski?
Różeniec górski najczęściej występuje w postaci sproszkowanej w formie tabletek lub kapsułek, dostępne są również krople zawierające ekstrakt. Można także kupić korzeń cięty, z którego robi się napar do picia. Najczęściej stosowane dzienne dawki mieszczą się w granicach 200–600 mg ekstraktu z korzenia Rhodiola rosea. Zaleca się przyjmowanie go rano lub w południe, najlepiej 30 minut przed posiłkiem. Wieczorem substancje aktywne mogą wywoływać pobudzenie i utrudniać zasypianie.
5. Podsumowanie
W okresach zwiększonego napięcia, stresu i przemęczenia stosowanie ekstraktu z różeńca górskiego może być niezwykle pomocnym rozwiązaniem. Osoby uczące się, aktywne zawodowo czy intensywnie trenujące mogą skorzystać z wielu zalet suplementacji. Rhodiola rosea to bezpieczny surowiec zielarski – przy odpowiednio dobranej dawce nie obserwuje się efektów ubocznych. Należy jednak podkreślić, że kobiety ciężarne i karmiące, a także dzieci poniżej 12 r.ż. nie powinny go stosować. Przeciwwskazanie to wynika z niewystarczającej liczby badań dotyczących skutków suplementacji w czasie ciąży i laktacji oraz wpływu na młody organizm. Nie zaleca się również przyjmowania ekstraktu z różeńca górskiego przy jednoczesnym zażywaniu leków i środków psychostymulujących – takie połączenie może powodować nadmierne pobudzenie i nasilać stany lękowe.
Bibliografia
Abidov M. et al., Extract of Rhodiola rosea radix reduces the level of C-reactive protein and creatinine kinase in the blood, „Bulletin of Experimental Biology and Medicine” 2004, 138(1), 63–64.
Assessment report on Rhodiola rosea L., rhizoma et radix, ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-rhodiola-rosea-first-version_en.pdf (25.03.2022).
Darbinyan V. et al., Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression, „Nordic Journal of Psychiatry” 2007, 61(5), 343–348.
Darbinyan V. et al., Rhodiola rosea in stress induced fatigue — A double blind cross-over study of a standardized extract SHR-5 with a repeated low-dose regimen on the mental performance of healthy physicians during night duty, „Phytomedicine” 2000, 7(5), 365–371.
Lekomtseva Y., Zhukova I., Wacker A., Rhodiola rosea in Subjects with Prolonged or Chronic Fatigue Symptoms: Results of an Open-Label Clinical Trial, „Complementary Medicine Research” 2017, 24, 46–52.
Noreen E.E. et al., The Effects of an Acute Dose of Rhodiola rosea on Endurance Exercise Performance, „Journal of Strength and Conditioning Research” 2013, 27(3), 839–847.
Panossian A., Wikman G., Sarris J., Rosenroot (Rhodiola rosea): traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy, „Phytomedicine” 2010, 17(7), 481–493.
Ruderman N.B. et al., AMPK, insulin resistance, and the metabolic syndrome, „The Journal of Clinical Investigation” 2013, 123(7), 2764–2772.
Samólnik D., Różeniec górski – zioło na miarę XXI wieku, nutrilife.pl/index.php?art=373 (25.03.2022).
Spasov A.A. et al., A double-blind, placebo-controlled pilot study of the stimulating and adaptogenic effect of Rhodiola rosea SHR-5 extract on the fatigue of students caused by stress during an examination period with a repeated low-dose regimen, „Phytomedicine” 2000, 7(2), 85–89.
Tajer A., Rhodiola rosea L. jako przykład rośliny adaptogennej, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 2011, 65(4), 77–82.
Wdowik A., Wybrane surowce zielarskie o działaniu adaptogennym – właściwości, mechanizmy działania, zastosowanie (Rhodiola rosea, Schisandra chinensis, Eleutherococcus senticosus), Warszawa 2017.