Rośliny obniżające poziom glikemii we krwi
Cukrzyca to choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi, czyli tzw. stanem hiperglikemii. Celami leczenia są obniżenie „poziomu cukru” we krwi i zapobieganie rozwojowi przewlekłych powikłań. Oprócz zmiany stylu życia oraz farmakoterapii coraz częściej wykorzystuje się właściwości hipoglikemiczne roślin.
SPIS TREŚCI:
1. Morwa biała
2. Cynamonowiec cejloński
3. Kozieradka pospolita
4. Fasola pospolita
5. Aloes
6. Gurmar
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Morwa biała
Jedną z najczęściej stosowanych roślin wspomagających leczenie cukrzycy jest morwa biała (łac. Morus alba). Usprawnia ona gospodarkę węglowodanową, obniża poposiłkowy wzrost stężenia glukozy we krwi, a także wpływa na ogólny jej poziom. Aktywność hipoglikemiczna jest możliwa głównie dzięki obecności 1-deoksynojirimycyny (DNJ). Związek ten, należący do polihydroksyalkaloidów, znajduje się w liściach morwy. Jego zawartość w surowcu roślinnym jest zmienna – wpływają na nią miejsce i warunki uprawy, obecność innych związków bioaktywnych, a także czas przygotowywania naparu.
Oprócz DNJ istotne znaczenie mają również występujące w morwie białej kwas galusowy, rutyna, kwercetyna oraz białko Moran 20K. Mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności enzymów, które uczestniczą w metabolizmie węglowodanów (α-glukozydaza oraz maltaza). Enzymy te są odpowiedzialne za proces przemiany węglowodanów złożonych do glukozy w jelicie cienkim. Zmniejszenie ich działania skutkuje spowolnieniem wchłaniania glukozy po spożytym posiłku.
Właściwości hipoglikemizujące zostały potwierdzone w licznych badaniach zarówno z udziałem zwierząt, jak i pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą (J.G. Morales Ramos i wsp. 2021). W jednej z prac obserwowano poziom glukozy na czczo oraz glikemię poposiłkową. W badaniu wzięło udział 48 cukrzyków. Spośród nich 20 osób spożywało zwykłą herbatę (stanowili oni grupę kontrolną), natomiast pozostałym podawano napar z morwy białej. Poziom glukozy badano po upływie 90 minut od momentu spożycia 70 ml naparu z łyżeczką cukru. Wśród uczestników przyjmujących napar z morwy odnotowano znacznie niższe wartości badanych parametrów w porównaniu z grupą kontrolną. Wyniki te potwierdziły właściwości hipoglikemiczne rośliny (Sh. Banu i wsp. 2015).
2. Cynamonowiec cejloński
Cynamon należy do przypraw powszechnie stosowanych w kuchni. Najbardziej cenionym surowcem do jego produkcji jest kora cynamonowca cejlońskiego (łac. Cinnamomum zeylanicum), która zawiera liczne związki bioaktywne. Właściwości zdrowotne cynamonu są znane od dawna, dlatego przyprawę tę stosowano w tradycyjnej medycynie już wiele lat temu. Wykorzystywano ją jako środek wspomagający leczenie przeziębienia, łagodzący bóle mięśni i stawów, bóle menstruacyjne oraz poprawiający pracę układu trawiennego (zwłaszcza w przypadku niestrawności, nudności i braku apetytu).
W późniejszych latach naukowcy zainteresowali się prozdrowotnym działaniem przyprawy i zaczęli prowadzić liczne obserwacje. Obecnie najwięcej badań dotyczy możliwości wykorzystania samego cynamonu lub jego ekstraktów (pozyskanych z cynamonowca cejlońskiego) w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów oraz cukrzycy. Właściwości przeciwcukrzycowe zostały potwierdzone zarówno w badaniach na modelu zwierzęcym, jak i na osobach ze zdiagnozowaną cukrzycą (S. Kim, S. Hyun, S. Choung 2006; H. Cao, D.J. Graves, R.A. Anderson 2010). Działanie normalizujące poziom glukozy we krwi wynika z kilku mechanizmów. Są to m.in.: hamowanie glukoneogenezy (procesu wytwarzania glukozy ze związków niecukrowych), zmniejszenie wydzielania oraz aktywności enzymów jelitowych biorących udział w metabolizmie węglowodanów, zwiększenie wrażliwości receptorów na insulinę, a także wzrost jej wydzielania przez komórki β trzustki.
W jednej z prac obserwowano wpływ cynamonu na poprawę parametrów glikemicznych u pacjentów z cukrzycą typu 2. Osobom zakwalifikowanym do badania podawano 1 g cynamonu 3 razy dziennie, grupa kontrolna otrzymywała placebo. Po 8 tygodniach odnotowano znacznie niższe wartości poziomu glukozy na czczo wśród uczestników spożywających cynamon. Zmniejszyła się też wartość hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która świadczy o skuteczności leczenia i jest parametrem służącym do oceny wyrównania cukrzycy (M. Vafa i wsp. 2012). Wykazano również, że spożywanie cynamonu poprawia efektywność farmakoterapii. Taki wpływ zaobserwowano podczas stosowania sitagliptyny i saksagliptyny – leków o działaniu przeciwcukrzycowym (Q. Bolin, K.S. Panickar, R.A. Anderson 2010).
3. Kozieradka pospolita
Cenioną rośliną posiadającą właściwości obniżające glikemię jest także kozieradka (łac. Trigonella foenum-graecum). Należy do rodziny bobowatych, a jako surowiec wykorzystuje się jej nasiona oraz liście. Zgodnie z tradycyjną medycyną chińską kozieradka stosowana jest od dawna w leczeniu dolegliwości przewodu pokarmowego, stanów zapalnych skóry, chorób górnych dróg oddechowych, a także cukrzycy.
Jej korzystny wpływ na zdrowie wynika z obecności licznych związków bioaktywnych, m.in. flawonoidów, glikozydów, saponin i alkaloidów. Działanie obniżające poziom glukozy we krwi zostało potwierdzone w badaniach naukowych (N. Neelakantan i wsp. 2014; J. Gong i wsp. 2016). Spośród związków, które mają szczególne znaczenie, wyróżnia się aminokwas 4-hydroksyizoleucynę. Jego przeciwcukrzycowe właściwości wynikają z pobudzania uwalniania insuliny z komórek trzustki (tworzących tzw. wyspy Langerhansa), co obniża stężenie glukozy we krwi. Istotną rolę odgrywają również alkaloid trygonelina, saponiny oraz związki polifenolowe zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę. W badaniu z udziałem zwierząt wykazano ich korzystne działanie w stopniu porównywalnym z metforminą (lek przeciwcukrzycowy, obniżający stężenie glukozy we krwi, stosuje się go w leczeniu cukrzycy typu 2) (S. Kannappan, C.V. Anuradha 2009).
Nasiona kozieradki przyjmowane w postaci kleiku zawierają także znaczne ilości galaktomannanów, czyli związków z grupy polisacharydów zaliczanych do błonnika pokarmowego. Opóźniają one opróżnianie żołądka oraz hamują aktywność enzymów rozkładających węglowodany, dzięki czemu spowalniają poposiłkowy wzrost poziomu glukozy we krwi.
4. Fasola pospolita
Kolejną rośliną o właściwościach hipoglikemizujących, która należy do rodziny bobowatych podobnie jak kozieradka, jest fasola pospolita (łac. Phaseolus vulgaris). W kuchni stosuje się jej nasiona, natomiast surowcem przeznaczonym do celów farmaceutycznych są wysuszone strąki pozbawione nasion, tzw. naowocnia fasoli. Zawarte w nich związki wykazują działanie obniżające poziom glukozy we krwi, dlatego mogą wspomagać farmakoterapię cukrzycy typu 2.
Prozdrowotny wpływ na organizm człowieka wynika z obecności m.in. aminkowasów, choliny, trygoneliny, kwasów fenolowych oraz soli mineralnych. Za właściwości hipoglikemizujące fasoli odpowiadają w szczególności związki chromu, które zapobiegają wahaniom stężenia glukozy w organizmie. Chrom wraz z dwoma aminokwasami oraz kwasem nikotynowym i glutaminowym tworzy tzw. czynnik tolerancji glukozy (glucose tolerance factor – GTF). Wytwarzany jest on w wątrobie i uwalniany do krwi podczas wzrostu stężenia glukozy lub insuliny.
Naukowcy sugerują, że wodny ekstrakt z naowocni fasoli przyczynia się do poprawy parametrów związanych z metabolizmem glukozy. W jednym z badań zaobserwowano, że podawanie 100 mg ekstraktu wraz z posiłkiem skutkowało obniżeniem stężenia glukozy poposiłkowej (A. Spadafranca i wsp. 2012). Ponadto ekstrakt z naowocni fasoli działa antyoksydacyjnie oraz poprawia gospodarkę lipidów poprzez obniżenie poziomu triglicerydów, wolnych kwasów tłuszczowych, fosfolipidów i cholesterolu. Ma to istotne znaczenie w zapobieganiu skutkom utrzymującej się hiperglikemii.
5. Aloes
Działanie hipoglikemizujące wykazuje również aloes (łac. Aloe vera), a dokładniej mówiąc – żel lub sok pozyskany z jego liści. Właściwości te wynikają z obecności polisacharydów, takich jak glukomannan i acemannan. Aloes zawiera także związki antrachinonowe, które wpływają na metabolizm węglowodanów. W zbyt dużych ilościach mogą one jednak wywołać efekt przeczyszczający – aby temu zapobiec, jednorazowa dawka nie powinna przekraczać 50 ml.
Istnieją liczne obserwacje na modelach zwierzęcych wykazujące właściwości hipoglikemiczne aloesu (M. Sánchez i wsp. 2020; F. Haghani i wsp. 2022). Badanie z udziałem pacjentów w stanie przedcukrzycowym potwierdziło takie oddziaływanie również na ludzki organizm. Do eksperymentu zakwalifikowano 45 osób z nieprawidłową glikemią na czczo lub nieprawidłową tolerancją glukozy. Podawano im sproszkowany żel aloesowy i obserwowano takie parametry glikemii jak stężenie glukozy na czczo, insuliny i hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Po 8 tygodniach odnotowano poprawę wyników wśród wszystkich pacjentów. W związku z tym naukowcy sugerują, że aloes może być z powodzeniem wykorzystywany jako roślina zapobiegająca rozwojowi cukrzycy lub wspomagająca terapię osób chorych (S. Devaraj i wsp. 2013).
6. Gurmar
Gurmar (łac. Gymnema Sylvestre) to roślina pochodząca z Indii przypominająca wyglądem pnącze winorośli. W języku hinduskim nazwę gurmar tłumaczy się jako „niszczyciel cukru”. Określenie to odnosi się do działania gurmaryny, substancji czynnej, która znieczula kubki smakowe i w ten sposób ogranicza zdolność odczuwania słodkiego smaku.
W liściach rośliny zawarte są także inne związki wspomagające leczenie cukrzycy. Szczególną rolę odgrywa kwas gymnemowy należący do rodziny glikozydów triterpenowych. Związek ten budową przypomina cząsteczkę glukozy i wywiera korzystny wpływ na trzustkę. Sprzyja regeneracji wysp Langerhansa, dzięki czemu stymuluje komórki do zwiększonej produkcji oraz wydzielania insuliny. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza dla pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 1, u których zaburzenie gospodarki węglowodanowej wynika ze zniszczenia i nieprawidłowego funkcjonowania komórek trzustki. Ponadto gurmar poprawia wykorzystanie glukozy i spowalnia jej uwalnianie do krwi, dlatego wykazuje działanie hipoglikemiczne również u pacjentów z cukrzycą typu 2. Właściwości te zostały potwierdzone naukowo (R. Pothuraju i wsp. 2013; S. Devangan i wsp. 2021).
7. Podsumowanie
Wiele powszechnie znanych roślin ma właściwości obniżające glikemię. Działanie hipoglikemiczne wynika z obecności związków bioaktywnych, które korzystnie wpływają na gospodarkę glukozowo-insulinową. Rośliny te – stosowane w postaci naparów, przypraw lub ekstraktów – mogą wspomagać leczenie cukrzycy. Należy jednak pamiętać, że podstawą terapii jest zmiana nawyków żywieniowych, zwiększenie aktywności fizycznej oraz przyjmowanie leków zaleconych przez lekarza. Konieczna jest także stała kontrola parametrów krwi oceniających stopień wyrównania cukrzycy.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Banu Sh. et al., Reduction of post-prandial hyperglycemia by mulberry tea in type-2 diabetes patients, „Saudi Journal of Biological Sciences” 2015, 22(1), 32–36.
Bolin Q., Panickar K.S., Anderson R.A., Cinnamon: Potential Role in the Prevention of Insulin Resistance, Metabolic Syndrome, and Type 2 Diabetes, „Journal of Diabetes Science and Technology” 2010, 4(3), 685–693.
Cao H., Graves D.J., Anderson R.A., Cinnamon extract regulates glucose transporter and insulin-signaling gene expression in mouse adipocytes, „Phytomedicine” 2010, 17(13), 1027–1032.
Devangan S. et al., The effect of Gymnema sylvestre supplementation on glycemic control in type 2 diabetes patients: A systematic review and meta‐analysis, „Phytotherapy Research” 2021, 35(12), 6802–6812.
Devaraj S. et al., Effects of Aloe vera Supplementation in Subjects with Prediabetes/Metabolic Syndrome, „Metabolic Syndrome and Related Disorders” 2013, 11(1), 35–40.
Gong J. et al., Effect of fenugreek on hyperglycaemia and hyperlipidemia in diabetes and prediabetes: A meta-analysis, „Journal of Ethnopharmacology” 2016, 194, 260–268.
Grześkowiak J., Łochyńska M., Związki biologicznie aktywne morwy białej (Morus alba L.) i ich działanie lecznicze, „Postępy Fitoterapii” 2017, 18(1), 31–35.
Haghani F. et al., Aloe vera and Streptozotocin-Induced Diabetes Mellitus, „Revista Brasileira de Farmacognosia” 2022, 32(2), 174–187.
Kaławaj K., Lemieszek M.K., Prozdrowotne właściwości cynamonu, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2015, 21(3), 328–331.
Kannappan S., Anuradha C.V., Insulin sensitizing actions of fenugreek seed polyphenols, quercetin and metformin in a rat model, „Indian Journal of Medical Research” 2009, 129(4), 401–408.
Kim S., Hyun S., Choung S., Anti-diabetic effect of cinnamon extract on blood glucose in db/db mice, „Journal of Ethnopharmacology” 2006, 104(1–2), 119–123.
Król-Kogus B., Krauze-Baranowska M., Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L.) – tradycja stosowania na tle wyników badań naukowych, „Postępy Fitoterapii” 2011, 3, 185–190.
Matuszak M., Suliburska J., Cukrzyca 2 typu — terapia wspomagająca. Wybrane suplementy oraz rola probiotyków i aktywności fizycznej, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2013, 4(2), 64–69.
Morales Ramos J.G. et al., Medicinal properties of Morus alba for the control of type 2 diabetes mellitus: a systematic review, „F1000Research” 2021, epub.
Neelakantan N. et al., Effect of fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) intake on glycemia: a meta-analysis of clinical trials, „Nutrition Journal” 2014, 13, epub.
Połumackanycz M., Viapiana A., Wesołowski M., Skład chemiczny i właściwości biologiczne morwy białej (Morus alba L.), „Farmacja Polska” 2018, 74(10), 581–586.
Pothuraju R. et al., A systematic review of Gymnema sylvestre in obesity and diabetes management, „Journal of the Science of Food and Agriculture” 2013, 94(5), 834–840.
Ratajczak A. et al., Suplementy diety w leczeniu cukrzycy typu 2 – fakty i kontrowersje, „Farmacja współczesna” 2015, 8, 36–43.
Sánchez M. et al., Pharmacological Update Properties of Aloe Vera and its Major Active Constituents, „Molecules” 2020, 25(6), epub.
Shane-McWhorter L., Suplementy diety w cukrzycy: ocena powszechnie stosowanych preparatów, „Diabetologia po Dyplomie” 2010, 7(1), 12–19.
Spadafranca A. et al., Phaseolus vulgaris extract affects glycometabolic and appetite control in healthy human subjects, „British Journal of Nutrition” 2012, 109(10), 1789–1795.
Vafa M. et al., Effects of Cinnamon Consumption on Glycemic Status, Lipid Profile and Body Composition in Type 2 Diabetic Patients, „International Journal of Preventive Medicine” 2012, 3(8), 531–536.
Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Młodzianka A., Rośliny o działaniu hipoglikemizującym, „Farmakoterapia” 2013, 23(9), 55–63.