Nietolerancja laktozy to złożona dolegliwość, która ma wieloczynnikowe podłoże i może dawać różne objawy. Problem ten staje się coraz powszechniejszy w Polsce oraz na całym świecie – w naszym kraju zmaga się z nim co 3. osoba. Taka sytuacja spowodowała, że rynek produktów bezlaktozowych rozwija się bardzo dynamicznie. Już niemal w każdym sklepie konsument może znaleźć żywność z napisem „bez laktozy”, a jeszcze kilka lat temu jedynym takim artykułem spożywczym było mleko krowie. Czy faktycznie wszystkie te produkty są niezbędne? Kto powinien z nich korzystać?

 

SPIS TREŚCI:
1. Co to jest laktoza i jakie pełni funkcje?
2. Czym jest nietolerancja laktozy?
3. Czym różni się nietolerancja laktozy od alergii na białka mleka krowiego?
4. Na czym polega dieta bez laktozy i jakie są jej zagrożenia?
5. Asortyment produktów bez laktozy
6. Produkty bez laktozy – nowy trend żywieniowy czy rzeczywista potrzeba?
7. Podsumowanie

 

1 / 4
A jaki Ty masz cel? Nie trać czasu i zacznij już dziś! Skorzystaj z profesjonalnej opieki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.

 

 

1. Co to jest laktoza i jakie pełni funkcje?
Laktoza, inaczej nazywana cukrem mlecznym, to dwucukier złożony z glukozy i galaktozy znajdujący się w mleku wszystkich ssaków. Cechuje się znacznie niższą słodyczą w porównaniu z innymi cukrami, takimi jak glukoza czy sacharoza.

 

Laktoza obecna jest nie tylko w mleku – pojawia się także w pieczywie oraz wyrobach mięsnych. Dzięki jej zawartości produkty mają lepszy smak, zapach i konsystencję. Bardzo często wchodzi w skład produktów leczniczych i suplementów diety, np. odżywek białkowych. Należy o tym pamiętać, w przypadku gdy odczuwamy silne dolegliwości ze strony układu pokarmowego po spożyciu laktozy.

 

2. Czym jest nietolerancja laktozy?
Nietolerancja laktozy to dolegliwość związana z brakiem lub niedoborem laktazy – enzymu odpowiedzialnego za hydrolizę laktozy do glukozy i galaktozy. Prawidłowo przebiegający proces zachodzi w jelicie cienkim człowieka. Zmniejszona aktywność lub całkowity brak tego enzymu wpływa niekorzystnie na trawienie laktozy, gdyż niestrawiona jest idealną pożywką dla obecnych w przewodzie pokarmowym bakterii jelitowych. Laktoza, która nie ulega hydrolizie, nie jest wchłaniana do krwiobiegu. Powstają wówczas gazy: wodór, dwutlenek węgla, metan oraz krótkołańcuchowe kwasy organiczne (mlekowy, octowy, propionowy, masłowy). Z tego też powodu po spożyciu produktów zawierających laktozę u chorych pojawia się szereg objawów ze strony układu pokarmowego. Należą do nich biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, uczucie przelewania. Ciągle utrzymujące się dolegliwości w postaci przewlekłej biegunki i podrażnienia jelit mogą prowadzić do niedożywienia i odwodnienia organizmu.

 

Istnieje kilka rodzajów nietolerancji:
– wrodzony niedobór laktazy – występuje bardzo rzadko i charakteryzuje się zmniejszoną aktywnością enzymatyczną laktazy lub całkowitym jej brakiem od urodzenia;
– pierwotna nietolerancja laktozy – w dzieciństwie lub okresie dorastania u pewnej części populacji produkcja laktazy gwałtownie spada, przez co produkty mleczne stają się trudniejsze do strawienia;
– wtórny niedobór laktazy – stan tymczasowy i odwracalny, najczęściej wynika z uszkodzenia kosmków jelitowych na skutek chorób układu pokarmowego; może pojawić się również w sytuacji, gdy przestaniemy okresowo jeść produkty mleczne i po pewnym czasie wrócimy do ich spożycia.

  Fabryka Siły Sklep

Bardzo rzadko występuje całkowity brak laktazy. Takie schorzenie nazywane jest alaktazją i ma podłoże genetyczne. Chory nie trawi laktozy nawet w najmniejszych ilościach – wówczas spożycie czegokolwiek, co zawiera w swoim składzie ten cukier, jest niebezpieczne dla zdrowia.

 

3. Czym różni się nietolerancja laktozy od alergii na białka mleka krowiego?
Te dwa określenia nie są ze sobą tożsame, chociaż powszechnie bardzo często zdarza się, że je ze sobą mylimy. Warto przyjrzeć się mechanizmom, które warunkują wystąpienie tych schorzeń.

 

Jedną z najczęściej występujących alergii jest uczulenie na białka mleka krowiego. Alergia to nadmierna oraz nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego w kontakcie z alergenem. W prawidłowych warunkach organizm powinien zignorować czynnik alergizujący. Dolegliwości pojawiają się od 2 godzin do nawet kilku dni po spożyciu danego produktu. Do najbardziej znanych zaliczamy różnorodne objawy skórne, objawy ze strony układu pokarmowego (zgaga, wymioty, biegunki, zaparcia, odbijanie, mdłości, wzdęcie oraz ból brzuch) i te obejmujące układ oddechowy (astma, bezdech senny, zapalenie gardła, nieżyt nosa).

 

Nietolerancja laktozy charakteryzuje się nieprawidłową reakcją ze strony układu pokarmowego po spożyciu produktów zawierających laktozę. Główną przyczyną jest nieprawidłowa aktywność enzymu – laktazy. Niestrawiona laktoza fermentuje w jelicie grubym i powoduje nieprzyjemne dolegliwości. Objawy pojawiają się od 15 minut do godziny po zjedzeniu produktów z laktozą i mogą utrzymywać się do 4 godzin. Do najczęstszych zaliczamy wzdęcia, gazy, biegunki i nudności. Występują również bóle brzucha i kolki.

 

4. Na czym polega dieta bez laktozy i jakie są jej zagrożenia?
Warto wiedzieć, że dieta bezlaktozowa nie jest dietą bezmleczną. Oznacza to, że nie ma potrzeby eliminowania wszystkich produktów mlecznych. Poziom restrykcji zależy od indywidualnej tolerancji laktozy, stąd kluczowe jest ustalenie odpowiedniej dawki dla konkretnej osoby.

 

Podstawową zasadą diety bezlaktozowej jest częściowe lub całkowite wyłączenie produktów zawierających ten cukier mleczny w swoim składzie. Jeśli decydujemy się na taki rodzaj diety ze względów zdrowotnych, powinniśmy zadbać o odpowiedni dobór produktów alternatywnych, które będą miały podobną wartość odżywczą i energetyczną.

 

Bardzo istotny w komponowaniu diety bez laktozy jest stopień nasilenia dolegliwości u chorej osoby. W niektórych przypadkach niezbędna jest bezwzględna eliminacja wszystkich produktów mlecznych z jadłospisu, kiedy indziej można skorzystać z produktów bez laktozy. Dzięki dużej dostępności tego rodzaju artykułów osoby z nietolerancją mogą bez problemu znaleźć coś dla siebie.

 

Należy obserwować swój organizm i wszelkie niepokojące dolegliwości konsultować z lekarzem w celu znalezienia przyczyny. Nietolerancja laktozy często może jednocześnie występować z innymi chorobami lub być ich skutkiem.

 

Jeśli decydujemy się na całkowite wyeliminowanie produktów mlecznych z jadłospisu, musimy mieć na uwadze zachowanie prawidłowej podaży wapnia. Źle zbilansowana dieta może być uboga właśnie w ten składnik mineralny i powodować wiele dolegliwości, takich jak osłabienie, osteoporoza, wolniejsze gojenie się ran i pogorszenie sprawności mięśni. Należy tak komponować posiłki, aby znalazły się w nich produkty bogate w wapń. Warto zaznaczyć, że laktoza wpływa korzystnie na wchłanianie wapnia oraz witaminy D w organizmie, dlatego jeśli nie ma do tego wskazań medycznych, eliminacja produktów mlecznych nie jest wskazana (M. Wrzosek 2022).

 

Bardzo często w sklepach można spotkać również produkty przeznaczone dla wegetarian i wegan, które są fortyfikowane wapniem, co ułatwia bilansowanie tego pierwiastka w jadłospisie. Należy zawsze sprawdzać informacje na opakowaniu, ponieważ nie wszystkie tego typu produkty są wzbogacane wapniem. Trzeba także pamiętać, aby przed każdym spożyciem wstrząsnąć opakowanie z napojem roślinnym, ponieważ sole wapnia opadają na dno.

 

Zawartość wapnia w 100 g wybranych produktów (A. Kmieciak 2022):
– mak – 1266 mg,
– sezam – 975 mg,
– nasiona chia – 631 mg,
– sardynki – 433 mg,
– pasta tahini – 426 mg,
– soja – 240 mg,
– migdały – 239 mg,
– suszone figi – 203 mg,
– siemię lniane – 195 mg,
– orzechy brazylijskie – 160 mg,
– fasola biała – 160 mg,
– jarmuż – 157 mg,
– ziarna słonecznika – 131 mg,
– brukselka – 57 mg,
– brokuły – 40–50 mg.

 

5. Asortyment produktów bez laktozy
Na początku warto zastanowić się, jakie produkty mleczne zawierają laktozę oraz w jakich ilościach. Może się okazać, że nie wszystko wywołuje u nas dolegliwości żołądkowo-jelitowe i nie ze wszystkiego musimy rezygnować. Niektórzy mogą być wrażliwi na bardzo małe ilości laktozy, zaś inni będą potrzebowali większej dawki, aby zauważyć objawy.

 

Do produktów o wysokiej zawartości laktozy należą:
– mleko oraz napoje na bazie mleka,
– mleko w proszku i mleko zagęszczone,
– śmietana,
– śmietanka,
– jogurty naturalne i owocowe,
– kefir,
– maślanka,
– lody.

 

W przypadku nietolerancji należy tak komponować dietę, aby znalazły się w niej produkty bez laktozy, ale także te roślinne będące źródłem wapnia. Asortyment żywności bez laktozy z roku na rok rośnie – w bardzo wielu sklepach klienci mogą znaleźć mleko, jogurty, mleko w proszku, ser czy masło. Jeśli jednak nawet po tych produktach występuje dyskomfort, warto skonsultować się z dobrym lekarzem lub dietetykiem i ustalić dokładną przyczynę problemu. Można także rozważyć całkowite wyeliminowanie nabiału i zastąpić go produktami wegańskimi, ale jest to o wiele trudniejsze. Warto wówczas zapoznać się z zasadami komponowania diety roślinnej, aby uniknąć problemów z niedoborami takich składników jak białko, wapń, żelazo oraz witamina B12.

 

6. Produkty bez laktozy – nowy trend żywieniowy czy rzeczywista potrzeba?
Producenci wyrobów mlecznych podążają za nowymi trendami i dopasowują swoją ofertę pod zmieniające się wymagania odbiorców. Wśród konsumentów wzrasta świadomość na temat diet bez laktozy, dlatego w znacznym stopniu rośnie zapotrzebowanie na tego typu żywność. Cechą charakterystyczną takich produktów są fioletowy odcień opakowania oraz napis „bez laktozy” lub przekreślona litera „L”.

 

Aby produkt spożywczy mógł być uznany za bezlaktozowy, zawartość laktozy nie może przekroczyć 0,01% lub 10 mg na 100 g. Producent jest zobowiązany do umieszczenia takiej treści na opakowaniu, aby kupujący znał dokładny skład produktu. Niestety w przypadku żywności o obniżonej zawartości laktozy producenci nie są zobligowani do uwzględnienia takiej informacji ze względu na brak odpowiednich wytycznych.

 

Wiele badań wskazuje na to, że większość osób dotkniętych nietolerancją laktozy jest w wieku produkcyjnym, czyli między 18. a 65. r.ż. (M. Małkowska, D. Pogorzelska 2019). Coraz częściej w publikacjach mówi się, że przyczyną tego schorzenia może być celowa eliminacja produktów mlecznych (J. Górska 2010). W przypadku niektórych osób wykluczanie nabiału nie jest spowodowane odczuwanymi dolegliwościami, a chęcią wypróbowania nowego trendu żywieniowego oraz przekonaniem, że tego typu produkty mają właściwości prozdrowotne.

 

Producenci powinni zwracać uwagę nie tylko na kampanie reklamowe, ale także na edukację społeczeństwa. Dzięki temu konsument będzie miał wiedzę na temat artykułów spożywczych bez laktozy, co umożliwi mu świadome dokonywanie wyborów żywieniowych.

 

7. Podsumowanie
Nietolerancja laktozy jest coraz powszechniejszym problemem. Z uwagi na niekomfortowe dolegliwości ze strony układu pokarmowego może być bardzo uciążliwa w życiu codziennym. W takim przypadku należy zastosować dietę eliminacyjną z wykluczeniem produktów zawierających laktozę. Taka modyfikacja modelu żywienia powinna mieć miejsce pod okiem specjalisty, który postawi odpowiednią diagnozę. Producenci żywności wychodzą naprzeciw potrzebom konsumentów i coraz dynamiczniej poszerzają ofertę produktów bezlaktozowych. Niestety bardzo często cena tych artykułów jest dużo wyższa (nawet o 10–20%) w porównaniu z odpowiednikami zawierającymi laktozę. Należy także pamiętać, że osoby zdrowe bez dolegliwości ze strony układu pokarmowego nie powinny sięgać po tego typu produkty, gdyż długotrwałe stosowanie diety bezmlecznej może prowadzić do zmniejszenia aktywności wydzielania laktazy.

 


Bibliografia
Gadzała K., Lesiów T., Wybrane aktualne trendy żywieniowe. Praca przeglądowa, „Nauki Inżynierskie i Technologie” 2019, 2(33), 9–25.
Górska J., Kiedy laktoza stanowi problem, „Forum Mleczarskie Handel” 2010, 6, 28–29.
Kłos M., Kiedy unikać glutenu i laktozy?, primate.diet/blog/kiedy-unikac-glutenu-i-laktozy (18.07.2022).
Kmieciak N., Alternatywne źródła wapnia. Nie tylko mleko!, dietetycy.org.pl/alternatywne-zrodla-wapnia/ (18.07.2022).
Kwiatkowska A., Nietolerancja laktozy a alergia na białka mleka krowiego, dietetycy.org.pl/nietolerancja-laktozy-a-alergia-na-bialka-mleka-krowiego/ (18.07.2022).
Małkowska M., Pogorzelska D., Rynek mlecznych produktów bezlaktozowych a świadomość konsumentów, Uwarunkowania bezpieczeństwa i jakości żywności w Polsce, pod red. Truszkowskiego W., Sosny P.R., Olsztyn 2019, 128–135.
Mielnicka S., Diety eliminacyjne w terapii wybranych schorzeń, nutrilife.pl/index.php?art=347 (18.07.2022).
Wrzosek M., Dieta bez laktozy – jak działa, kto powinien stosować, centrumrespo.pl/dietetyka-kliniczna/dieta-bezlaktozowa/ (18.07.2022).
Zatwarnicki P., Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2014, 4(3), 273–276.