Kofeina – efekt placebo
Kofeina oraz jej metabolity mają działanie pobudzające. Niwelują zmęczenie wywoływane przez adenozynę, ponieważ blokują dedykowane jej receptory. Kofeina ze względu na właściwości zwiększające wydolność fizyczną jest chętnie stosowana przez sportowców (świadczy o tym częstotliwość wykrywania jej w moczu profesjonalistów). W 2004 r. została usunięta z listy zakazanych substancji dopingujących przez World Anti-Doping Agency (WADA). Efekty charakterystyczne dla spożycia kofeiny mogą pojawić się nawet pod wpływem samej świadomości jej przyjęcia. To tzw. efekt placebo kofeiny.
SPIS TREŚCI:
1. Efekt placebo kofeiny a sprawność psychoruchowa
2. Efekt placebo kofeiny a spalanie tłuszczu
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Efekt placebo kofeiny a sprawność psychoruchowa
Niektóre badania wykazują, że wypijanie 1–2 filiżanek kawy dziennie obniża ryzyko zaburzeń funkcji poznawczych (L. Wu i wsp. 2017). Kawa może mieć korzystne działanie w profilaktyce choroby Alzheimera, choć jak podsumowują P. Londzin i wsp., badania w tym zakresie dają niejednoznaczne wyniki. Bez wątpienia jednak kofeina, a zatem i sama kawa, mają wiele zalet. Powszechnie uważa się, że pomaga w rozwiązywaniu zadań, w tym wymagających koncentracji i zręczności – szczególnie kiedy jesteśmy zmęczeni i niewyspani.
I. Kirsch i L. Weixel zaobserwowali, że kawa bezkofeinowa zwiększyła zdolności motoryczne u osób, które deklarowały, że takiego efektu oczekują. Opublikowane w czasopiśmie „Human Psychopharmacology” badania również potwierdzają istnienie takiego zjawiska. Uczestnicy badania przekonani, że otrzymują kawę z kofeiną (podczas gdy naprawdę otrzymali napój bezkofeinowy), znacznie lepiej poradzili sobie w teście oceniającym czujność psychomotoryczną niż osoby, które wiedziały, co piją. Trzeba wspomnieć, że testy te były wykonywane następnego dnia po zaledwie 5-godzinnym śnie (C. Anderson, J.A. Horne 2008).
Co zaskakujące, może pojawić się również zjawisko odwrotne. Do badania zrekrutowano uczestników przyjmujących codziennie średnio 463 mg kofeiny (ok. 3–4 filiżanek kawy). Badani nie spożywali kawy od godziny 16.00 dnia poprzedniego. Wzięli udział w 2 testach oceniających czujność i refleks. Jednym z nich był test RVIP (rapid visual information processing) polegający na sygnalizowaniu przez uczestnika pojawienie się na ekranie określonej wcześniej sekwencji liczbowej (wyświetlanych było ok. 100 cyfr na minutę). Drugim był test FTT (finger-tapping test) polegający na jak najszybszym stukaniu palcem lub palcami jednej ręki przez określony czas (P.T. Harrell, L.M. Juliano 2009).
Następnie uczestnikom podano kawę bezkofeinową lub z kofeiną (każdy z uczestników był przekonany, że otrzymuje kawę z kofeiną). W każdej z grup niektórym uczestnikom opowiedziano o właściwościach zwiększających sprawność umysłową kawy, a niektórym, że kawa obniża czujność i refleks. Wykazano, że osoby, które otrzymały pozytywne informacje, miały większe oczekiwania co do efektu, jaki wywoła spożycie kawy. Ci, którzy otrzymali informacje negatywne, nie oczekiwali, że ich wyniki będą lepsze po wypiciu napoju.
Po 30 min (czyli czasie, który jest potrzebny, aby stężenie kofeiny we krwi było największe) wykonali oba testy ponownie, aby ocenić, czy wyniki będą lepsze od uzyskanych na początku. W teście FTT u wszystkich uczestników zwiększyła się liczba uderzeń palcami, tj. wynik testu był lepszy. Najlepszy efekt uzyskały osoby, które spożyły kawę z kofeiną (niezależnie od tego, jakie informacje o działaniu kawy otrzymały). Spośród osób, które spożyły kawę bezkofeinową, lepiej poradziły sobie te, którym wcześniej zwrócono uwagę na korzystny wpływ kofeiny na refleks. W tym przypadku efekt placebo kofeiny zadziałał zgodnie z przewidywaniami. W teście RVIP osoby, które wypiły kawę z kofeiną, również poradziły sobie lepiej niż osoby, które piły kawę bezkofeinową.
Co niespodziewane jednak – wśród osób, które spożyły kawę bez kofeiny, lepsze wyniki osiągnęły te, którym powiedziano, że kawa negatywnie wpłynie na ich koncentrację. Osoby z tej samej grupy, którym zasugerowano, że kawa poprawi ich wynik, poradziły sobie w tym teście gorzej niż przed wypiciem kawy. Jak widać, w teście RVIP efekt placebo kofeiny zadziałał w nieprzewidywalny sposób. Jak tłumaczą badacze, być może uczestnicy, którzy spodziewali się gorszych wyników, starali się przeciwdziałać oczekiwanym efektom, dzięki czemu uzyskali relatywnie dobre wyniki.
Niemniej potwierdza się to, jak istotny wpływ na efekt, jaki wywoła spożycie napoju, mają nastawienie i wewnętrzne przekonania (choć i tak wypicie kawy z kofeiną zadziałało najefektywniej). Spójne jest to z wynikami eksperymentu opublikowanymi w 2021 r. na łamach „Experimental and Clinical Psychopharmacology”.
Uczestników podzielono na 2 grupy – jedna otrzymała kofeinę, druga placebo. W każdej grupie połowie osób zasugerowano, że zażyli kofeinę, drugiej połowie, że podano im lek silnie pobudzający (stosowany w leczeniu m.in. ADHD). Osoby, którym podano kofeinę, w porównaniu z osobami, którym podano placebo, odnotowały zwiększenie energii, motywacji oraz niepokoju. Co więcej, osoby, które wierzyły, że otrzymały lek – zadeklarowały, że czują znaczny przypływ energii oraz wypadli znacznie lepiej w teście na pamięć w porównaniu z osobami, które były przekonane, że przyjęły kofeinę.
2. Efekt placebo kofeiny a spalanie tłuszczu
Dwunastu mężczyzn poddano testowi wysiłkowemu, w którym stopniowo zwiększany był poziom trudności. W sumie wykonali testy 3-krotnie (3 dni). Pierwszego dnia otrzymali kofeinę (3 mg/kg), drugiego dnia placebo, trzeciego dnia również placebo, choć zostali poinformowani, że otrzymują kofeinę. Oksydacja tłuszczu (spalanie) była nasilona w dniu 1 i 3. Nie odnotowano istotnej różnicy między dniem 1 a 3 (J. Gutiérrez-Hellín i wsp. 2021).
Czyżby efekt placebo kofeiny dotyczył także efektywności ćwiczeń podczas redukcji masy ciała? Wyniki badania wykazują, że kofeina zadziałała tak samo jak wiara w jej zażycie. Nie zawsze jednak taki efekt udało się badaczom zaobserwować.
Efekt placebo kofeiny nie pojawił się w badaniu opublikowanym w „Nutrients” (A. Filip-Stachnik i wsp. 2020). U kobiet, które zazwyczaj spożywały umiarkowane ilości kofeiny (średnio 4,1 mg kofeiny/kg na dobę), nie wykazano, że wiara w spożycie 6 mg kofeiny na kg masy ciała przed ćwiczeniami siłowymi (podnoszenie ciężarów) wpłynęła na efektywność ćwiczeń i zwiększenie liczby powtórzeń.
Badacze tłumaczą, że jeśli ktoś pije kawę częściej i w większych ilościach, może stać się mniej podatny na jej faktyczne działanie, a tym samym wiara w jej pobudzające właściwości także maleje. Niewykluczone, że siła działania kofeiny zmniejsza się wraz ze zwiększonym jej spożyciem. Efekt placebo kofeiny może być niezauważalny u ludzi przyzwyczajonych do picia kawy codziennie. Mimo to skutki uboczne odstawienia kawy u niektórych bywają dotkliwe.
Efekty odstawienia kofeiny obserwowane są u wielu smakoszy kawy. Ból głowy, zmęczenie, obniżona koncentracja – te występują najczęściej. Ponowne spożycie kofeiny skutkuje zniesieniem dolegliwości. Na nasilenie kofeinowego kaca może wpływać także efekt placebo kofeiny (L.M. Juliano i wsp. 2019).
Regularnych konsumentów kawy, którzy odstawili ją na minimum 16 godzin przed badaniem podzielono na 2 grupy, które podzielono następnie na 2 podgrupy.
1 Grupa: uczestnicy otrzymali kawę bezkofeinową
1 a – Zostali poinformowani, że otrzymali kawę bezkofeinową
1 b – Zostali poinformowani, że otrzymali kawę z kofeiną
2 Grupa: uczestnicy otrzymali kawę z kofeiną
2 a – Zostali poinformowani, że otrzymali kawę bezkofeinową
2 b – Zostali poinformowani, że otrzymali kawę z kofeiną
Po 45 minutach od spożycia napoju badani wypełnili ankietę oceniającą nasilenie symptomów, jak ból głowy, zmęczenie, spadek koncentracji, rozdrażnienie. Najmniej symptomów zadeklarowały osoby z grupy 2 b. Najwięcej symptomów odnotowała grupa 1 a – ta, która otrzymała kawę bezkofeinową i została o tym poinformowana. Co ciekawe – osoby, które otrzymały kawę z kofeiną, ale były przekonane, że to kawa bezkofeinowa (2 a), odczuwały silniejsze symptomy niż osoby przyjmujące kawę bez kofeiny, ale pewne, że jest z kofeiną (1 b).
To świetny przykład, jak samo przekonanie, że przyjmuje się prawdziwą kawę, może wpłynąć na samopoczucie. Efekt dotyczy tylko pierwszych wrażeń. Pod koniec dnia ci, którzy otrzymali kofeinę, czuli się znacznie lepiej niż ci z grupy bezkofeinowej (niezależnie od tego, jaką informację otrzymali).
Kofeina jest związkiem psychoaktywnym. Efekty jej działania odbierane są zwykle jako pozytywne, udowodniono zresztą jej korzystne działania nie tylko na sprawność fizyczną, ale także na zdrowie. Również nastawienie jest czynnikiem mogącym wpływać na samopoczucie psychiczne.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Anderson C., Horne J.A., Placebo response to caffeine improves reaction time performance in sleepy people, „Human Psychopharmacology” 2008, 23(4), 333–336.
Beedie C.J. et al., Placebo effects of caffeine on cycling performance, „Medicine & Science in Sports & Exercice” 2006, 38(12), 2159–2164.
Filip-Stachnik A. et al., Placebo Effect of Caffeine on Maximal Strength and Strength Endurance in Healthy Recreationally Trained Women Habituated to Caffeine, „Nutrients” 2020, 12, 3813.
Gutiérrez-Hellín J. et al., Placebo Effect of Caffeine on Substrate Oxidation during Exercise, „Nutrients” 2021, 13(3), 782.
Harrell P.T., Juliano L.M., Caffeine expectancies influence the subjective and behavioral effects of caffeine, „Psychopharmacology” 2009, 207(2), 335–342.
Juliano L.M. et al., Investigating the role of expectancy in caffeine withdrawal using the balanced placebo design, „Human Psychopharmacology” 2019, 34(2), e2692.
Kirsch I., Weixel L., Double-blind versus deceptive administration of a placebo, „Behavioral Neuroscience 1988, 102(2), 319–323.
Londzin P. et al., Potential of Caffeine in Alzheimer's Disease-A Review of Experimental Studies, „Nutrients” 2021, 13(2), 537.
Looby A. et al., Expectation for stimulant type modifies caffeine's effects on mood and cognition among college students, „Experimental and Clinical Psychopharmacology” 2021.
Morava A. et al., Effects of Caffeine and Acute Aerobic Exercise on Working Memory and Caffeine Withdrawal, „Scientific Reports” 2019, 9(1), 19644.
Walach H. et al., The effects of a caffeine placebo and suggestion on blood pressure, heart rate, well-being and cognitive performance, „International Journal of Psychophysiology” 2002, 43(3), 247–260.
Wu L. et al., Coffee intake and the incident risk of cognitive disorders: A dose-response meta-analysis of nine prospective cohort studies, „Clinical Nutrition” 2017, 6(3), 730–736.
