Kofeina – jak działa na organizm?
Kofeina jest składnikiem stosowanym powszechnie jako dodatek do żywności. Nadmierne spożycie tej używki może prowadzić do uzależnienia oraz wielu negatywnych konsekwencji.
SPIS TREŚCI:
1. Co to jest kofeina?
2. Źródła kofeiny
3. Kofeina – działanie na organizm
4. Uzależnienie od kofeiny
5. Kofeina – bezpieczna dawka
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Co to jest kofeina?
Kofeina jest alkaloidem purynowym należącym do grupy metyloamin. Substancja ta ma postać białego proszku o gorzkawym smaku, nie cechuje się żadnym zapachem. Kofeina nie kumuluje się w organizmie człowieka i jest wydalana wraz z moczem w postaci niezmienionej oraz jako pochodna kwasu moczowego i ksantyny. Filiżanka kawy zawiera 2–115 mg tej substancji, natomiast dawka śmiertelna wynosi 10–12 g. Średnie spożycie kofeiny w Europie wynosi 280–490 mg dziennie. Najwięcej spożywa się jej w krajach skandynawskich, wynika to z dużego spożycia kawy.
2. Źródła kofeiny
Kofeina występuje m.in. w:
– kawie (40 mg/100 g),
– herbacie (11 mg/100 g),
– kakao (230 mg/100 g),
– napojach energetyzujących (31 mg/100 g).
3. Kofeina – działanie na organizm
Kofeina charakteryzuje się szybkim wchłanianiem z przewodu pokarmowego, maksymalne stężenie we krwi osiąga po 30–120 minutach od spożycia w zależności od indywidualnych uwarunkowań organizmu i obecności treści pokarmowej w żołądku. Kofeina nie kumuluje się w organizmie, jest metabolizowana w wątrobie do teofiliny i teobrominy.
Skutkiem spożycia kofeiny jest blokowanie receptorów adenozyny, co przejawia się zwiększeniem wydzielania katecholamin: adrenaliny, dopaminy i serotoniny. W efekcie tych procesów kofeina pobudza ośrodkowy układ nerwowy. Poprzez przyspieszanie przemiany materii zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na tlen.
Kofeina wpływa również na zmniejszenie napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Ponadto pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Kofeina jest naturalnym stymulatorem, który zwiększa sprawność myślenia, zmniejsza zmęczenie zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Pobudza również wydalanie płynów i wykazuje słabe działanie moczopędne.
Kofeina blokuje receptory adenozynowe A1 i A2, co prowadzi do zmniejszenia aktywności cyklazy adenylanowej oraz obniżenia stężenia cyklicznego 3’5’-adenozynomonofosforanu (cAMP) w komórkach. Pobudza także wytwarzanie neuroprzekaźników serotoniny, GABA, adrenaliny i noradrenaliny, co wpływa na czynność mózgu, działa pobudzająco, usprawnia procesy myślowe i zwiększa koncentrację.
Spożycie kofeiny w dawce >250 mg na dobę powoduje wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi o 5–15 mm Hg. Mimo że spożycie tej substancji prowadzi do zwężenia naczyń i wzrostu oporu obwodowego, nie wpływa na rozwój nadciśnienia tętniczego krwi. U osób uzależnionych od dużych dawek kofeiny nie stwierdzono wpływu kofeiny na podwyższenie ciśnienia krwi mimo aktywacji układu współczulnego.
Umiarkowane spożycie kofeiny nie wpływa na zwiększenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Nie wykazano także jej związku z częstotliwością występowania zawałów czy też arytmii.
4. Uzależnienie od kofeiny
Ze względu na działanie na ośrodkowy układ nerwowy oraz pobudzanie receptorów dopaminy częste spożywanie dużych dawek kofeiny prowadzi do uzależnienia. Podobnie jak w przypadku nałogu papierosowego lub alkoholowego do prawidłowego funkcjonowania potrzebne jest stałe dostarczanie składnika aktywującego ośrodki przyjemności w mózgu.
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zalicza kofeinę do związków psychoaktywnych. Nie jest ona jednak uważana za typową substancję uzależniającą. Według Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Stanu Zdrowia WHO objawy wywołane spożyciem dużych ilości kofeiny zaliczane są do grupy zaburzeń umysłowych i zaburzeń zachowania powodowanych przez substancje stymulujące.
Uzależnienie od kofeiny nazywane jest kofeinizmem i może objawiać się niepokojem, lękiem, drażliwością, pobudzeniem, drżeniem mięśni, bezsennością, bólami głowy, zwiększoną diurezą, zaburzeniami czucia, zaburzeniami pracy układu sercowego (np. tachykardią, zaburzeniami rytmu serca), zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego (nudnościami, wymiotami, biegunką).
Objawy odstawienia kofeiny to zazwyczaj: zmęczenie, ból głowy, osłabienie, senność, zmniejszenie aktywności, trudności w koncentracji, drażliwość, lęk, nerwowość i objawy grypopodobne.
Nadmiar kofeiny może być szkodliwy dla zdrowia. Może prowadzić do nadmiernego pobudzenia psychoruchowego, tachykardii i zwiększonej diurezy. Przyjęcie jednorazowo dawki >750 mg wywołuje wzmożone pragnienie, szum w uszach, zaburzenie widzenia, problemy ze snem, tj. trudności w zasypianiu, spłycenie snu i obniżenie jego jakości, jak również częstoskurcz nadkomorowy lub komorowy. Kofeina może wpływać na rozwój choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Nie jest wskazana dla osób, które z różnych powodów muszą stosować dietę lekkostrawną.
W okresie ciąży należy ograniczyć spożycie kawy oraz innych produktów zawierających kofeinę. Wysokie dawki tej substancji mają działanie teratogenne, powodują wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu i zaburzenie mineralizacji szkieletu.
5. Kofeina – bezpieczna dawka
Dawka, która nie oddziałuje negatywnie na organizm człowieka, wynosi do 400 mg na dobę, czyli maksymalnie 2–3 filiżanki kawy w ciągu dnia. Każdy organizm ma inny metabolizm, dlatego należy również wziąć pod uwagę indywidualne predyspozycje. Spożycie powyżej 500–600 mg kofeiny dziennie może wywołać objawy niepożądane.
Długotrwałe przyjmowanie kofeiny powoduje zaburzenia związane z nerkami, mięśniami i układem pokarmowym. Spożycie bardzo dużej dawki (>7 g) kofeiny może nawet spowodować śmierć, ale są to przypadki bardzo rzadkie. Kofeina spożywana sporadycznie w niewielkich ilościach nie szkodzi zdrowiu. Należy jednak pamiętać, że nadmiar tej substancji uzależnia i może nieść za sobą negatywne skutki dla organizmu.
Bibliografia
Bojarowicz H., Przygoda M., Kofeina. Część II. Kofeina a ciąża. Możliwość uzależnienia oraz toksyczność. Zastosowanie kofeiny w farmacji i kosmetologii, „Problemy Higieny i Epidemiologii“ 2012, 93(1), 14–20.
Dworzański W. et al., Kawa i kofeina – wrogowie czy sprzymierzeńcy kardiologa?, „Kardiologia Polska” 2011, 69(2), 173–176.
Frankowski M. et al., Kofeina w kawach i ekstraktach kofeinowych i odkofeinowanych dostępnych na polskim rynku, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2008, 41(1), 21–27.
Jarosz M. et al., Zawartość kofeiny w produktach spożywczych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2009, 42(3), 776 –781.
Wierzbicka E., Brzozowska A., Dróżdż K., Ocena ryzyka nadmiernego pobrania kofeiny z dietą w wybranej grupie młodzieży szkolnej, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2013, 94(4), 820–824.
Wierzejska R., Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny” 2012, 63(2), 141–147.
Zużewicz K., Konarska M., Kofeina – sposób na poprawę sprawności działania i zapobieganie senności, „Bezpieczeństwo Pracy” 2008, 5, 10–14.
