Dieta niskobiałkowa – zasady, korzyści, kto powinien ją stosować
Dieta niskobiałkowa zyskała na znaczeniu w kontekście leczenia wielu schorzeń zdrowotnych. Polega na ograniczeniu spożycia białka w codziennym menu, co jest kluczowe dla osób dotkniętych problemami z nerkami, wątrobą oraz rzadkimi zaburzeniami metabolicznymi, m.in. fenyloketonurią. Główne cele diety niskobiałkowej to odciążenie narządów wewnętrznych, poprawa jakości życia oraz wspomaganie procesów leczniczych poprzez dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich proporcjach. Stosowanie tego rodzaju diety wymaga skrupulatnego planowania i ciągłego nadzoru.
SPIS TREŚCI:
1. Kto powinien stosować dietę niskobiałkową
2. Zasady diety niskobiałkowej
3. Lekkostrawna dieta niskobiałkowa
4. Skutki uboczne diety niskobiałkowej
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Kto powinien stosować dietę niskobiałkową
Dieta niskobiałkowa jest szczególnie zalecana osobom zmagającym się z określonymi schorzeniami, które wymagają ograniczenia spożycia białka w codziennej diecie.
Osoby z przewlekłą chorobą nerek
Przewlekła choroba nerek (PChN) charakteryzuje się stopniowym pogarszaniem funkcji nerek. Ograniczenie spożycia białka pomaga zmniejszyć obciążenie tego narządu i spowalnia postęp choroby. Dieta niskobiałkowa może również pomagać w kontrolowaniu poziomu fosforu i potasu we krwi, co jest istotne dla pacjentów z PChN (T. Naber, S. Purohit 2021).
Pacjenci z niewydolnością wątroby
Osoby cierpiące na niewydolność wątroby, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach, mogą uzyskać korzyści z zastosowania diety niskobiałkowej. Redukcja spożycia białka pomaga zmniejszyć produkcję amoniaku, co może zapobiegać encefalopatii wątrobowej – poważnemu powikłaniu niewydolności wątroby (V.K. Br, S.K. Sarin 2023).
Osoby cierpiące na fenyloketonurię
Fenyloketonuria (PKU) jest genetycznym zaburzeniem metabolicznym, które powoduje, że organizm nie może prawidłowo metabolizować aminokwasu o nazwie fenyloalanina. Osoby z PKU muszą ograniczyć spożycie białka, aby uniknąć gromadzenia się fenyloalaniny we krwi, ponieważ może prowadzić do poważnych uszkodzeń mózgu (F.J. van Spronsen i wsp. 2021).
Oprócz schorzeń opisanych powyżej dieta niskobiałkowa znajduje zastosowanie u pacjentów z innymi rzadkimi zaburzeniami metabolicznymi, np. homocystynurią lub tyrozynemią, dializowanych, a także przy niektórych schorzeniach trzustki.
2. Zasady diety niskobiałkowej
Dieta niskobiałkowa to szczególny plan żywieniowy, który wymaga przestrzegania kilku kluczowych zasad. Podstawowym założeniem tej diety jest ograniczenie spożycia białka do ilości, które są dobrze tolerowane przez chorego. Zakłada się, że ilość białka w diecie powinna być ograniczona do wartości 0,6–1 g na kilogram masy ciała, Procentowa zawartość białka w codziennym jadłospisie obniża się zatem do 5–10% wartości energetycznej diety. Jednak ilość tego makroskładnika powinna zostać określona indywidualnie przez lekarza i dietetyka tak, aby chronić chore narządy i zmniejszyć ilość wytwarzanych produktów przemiany białkowej, które mają dla organizmu działanie toksyczne.
Podaż tego makroskładnika nie powinna być jednak zbyt niska, aby nie dopuścić do wyniszczenia organizmu. Warto także pamiętać, że zawartość biała w diecie w trakcie leczenia może się zmieniać. W praktyce oznacza to zmniejszenie ilości produktów bogatych w białko takich jak mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych i większość produktów mlecznych na rzecz żywności niskobiałkowej, w tym produktów specjalistycznych.
Bardzo ważnym elementem diety niskobiałkowej jest zwiększenie spożycia węglowodanów i tłuszczów, aby zapewnić organizmowi odpowiednią ilość energii. Węglowodany powinny pochodzić głównie z produktów zbożowych, owoców oraz warzyw, w tym skrobiowych, takich jak ziemniaki. Nienasycone tłuszcze, np. oliwa z oliwek, awokado, orzechy i nasiona, również powinny odgrywać istotną rolę w jadłospisie.
Nie mniej ważna jest kontrola spożycia fosforu i potasu. Produkty bogate w fosfor, m.in. wędliny, nabiał, mięso, ryby, orzechy i nasiona, powinny być ograniczone, ponieważ nadmiar tego pierwiastka może być szkodliwy dla osób z chorobami nerek. W przypadku niektórych pacjentów konieczne może być również ograniczenie spożycia potasu. W tym przypadku należy unikać produktów bogatych w ten pierwiastek, jak banany, pomidory czy ziemniaki (H. Ciborowska, A. Rudnicka 2021).
3. Lekkostrawna dieta niskobiałkowa
Lekkostrawna dieta niskobiałkowa jest idealnym rozwiązaniem dla osób ze wskazaniem do ograniczenia ilości białka i jednocześnie występującymi problemami trawiennymi. Łączy ona dwa kluczowe aspekty: ograniczenie spożycia białka w celu odciążenia chorych narządów oraz lekkostrawne pokarmy, które nie podrażniają układu pokarmowego. Kluczowym elementem tej diety jest unikanie smażonych, tłustych i wysokoprzetworzonych posiłków, które mogą wywoływać dyskomfort trawienny. Zaleca się zamiast tego stosowanie lżejszych metod obróbki, jak gotowanie na parze, duszenie i pieczenie. Pozwala to zachować wartości odżywcze pokarmów, ale jednocześnie sprawia, że są one łatwiejsze do strawienia.
Spożywanie małych, regularnych posiłków co 3–4 godziny pomaga utrzymać stabilny poziom energii i zapobiega przeciążeniu układu trawiennego. W diecie lekkostrawnej powinno się unikać ostrych przypraw, które mogą podrażniać żołądek i jelita, a zamiast nich stosować łagodne zioła i przyprawy. Ważne jest wybieranie świeżych, gotowanych warzyw oraz dojrzałych, miękkich owoców, które są łatwostrawne i bogate w niezbędne składniki odżywcze. Produkty zbożowe, jak biały ryż, kasza manna i lekkostrawne pieczywo, dostarczają niezbędnych węglowodanów. Zapewniają energię bez nadmiernego obciążania układu trawiennego.
Dodatkowo warto pić dużo wody i unikać napojów gazowanych oraz zawierających kofeinę, które mogą powodować wzdęcia i dyskomfort. Stosowanie tych zasad lekkostrawnej diety niskobiałkowej może znacznie poprawić komfort trawienny, wspomóc regenerację organizmu i przyczynić się do ogólnej poprawy stanu zdrowia (H. Ciborowska, A. Rudnicka 2021).
4. Skutki uboczne diety niskobiałkowej
Dieta niskobiałkowa, choć może przynieść korzyści zdrowotne osobom z określonymi schorzeniami, niesie za sobą również pewne ryzyko skutków ubocznych. Ograniczenie spożycia białka może prowadzić do zmniejszenia masy mięśniowej i spowolnienia regeneracji tkanek. Ponadto często wiąże się z niedoborami witamin z grupy B, wapnia i żelaza, które objawiają się zmęczeniem, osłabieniem, problemami z pamięcią, obniżeniem masy kostnej i zwiększonym ryzykiem wystąpienia osteoporozy czy niedokrwistości.
Dieta ta może także wpływać na metabolizm – powodować obniżenie poziomu energii i zaburzenia równowagi elektrolitowej, które przejawiają się m.in. skurczami mięśni czy zaburzeniami rytmu serca. Zwiększone spożycie węglowodanów, zwłaszcza prostych, może prowadzić do zaparć, ale też do wahania poziomu glukozy we krwi, co w dłuższej perspektywie może spowodować rozwinięcie cukrzycy typu 2 (E.A. Rosenberg i wsp. 2021).
Osoby stosujące dietę niskobiałkową mogą doświadczać też zmian w apetycie i nastroju, a długoterminowe niedobory składników odżywczych mogą osłabić układ odpornościowy i zwiększyć ryzyko chorób przewlekłych. Aby zminimalizować te skutki uboczne, dieta powinna być starannie zaplanowana i monitorowana. Regularne konsultacje z dietetykiem i lekarzem są niezbędne, aby zaspokoić wszystkie potrzeby żywieniowe i skutecznie zarządzać zdrowiem (D. Hahn, E.M. Hodson, D. Fouque 2020).
5. Praktyczne wskazówki
Stosowanie diety niskobiałkowej wymaga starannego planowania i monitorowania, aby była ona skuteczna i bezpieczna. Oto kilka praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w jej stosowaniu.
1. Planuj posiłki z wyprzedzeniem, aby uniknąć pochopnych wyborów żywieniowych i unikać potraw, które mogą zawierać zbyt dużo białka. Przygotowywanie posiłków na kilka dni pomoże w utrzymaniu diety. Upewnij się, że posiłki są różnorodne i zbilansowane, aby dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych.
2. Zastępuj produkty proteinowe ich niskobiałkowymi zamiennikami. Dla przykładu – zamiast tradycyjnego chleba czy makaronu wybierz specjalistyczne wersje niskobiałkowe. Możesz też wykorzystać roślinne zamienniki nabiału, np. jogurty czy sery kokosowe, napój ryżowy czy migdałowy.
3. Eksperymentuj z różnymi warzywami i owocami, które są niskobiałkowe i pełne niezbędnych witamin i składników mineralnych.
4. W miarę możliwości, unikaj przetworzonej żywności, która często zawiera ukryte źródła białka i inne składniki, które mogą niekorzystnie wpływać na twoje zdrowie. Staraj się gotować w domu, masz wtedy pełną kontrolę nad składnikami wykorzystywanymi do przygotowania posiłków.
5. Jeśli jesz poza domem, poinformuj obsługę restauracji o swoich ograniczeniach dietetycznych. Wybieraj dania, które są zgodne z zasadami diety niskobiałkowej, i nie bój się prosić o modyfikacje potraw.
6. Korzystaj z aplikacji do prowadzenia dziennika żywieniowego, np. aplikacji Fabryki Siły. Umożliwiają one dokładne zapisywanie spożywanych pokarmów i ich wartości odżywczych. Pomagają w lepszym zarządzaniu dietą i monitorowaniu zawartości białka w jadłospisie.
7. Poinformuj rodzinę i przyjaciół o swoich ograniczeniach dietetycznych. Ich wsparcie i zrozumienie mogą pomóc w przestrzeganiu diety, zwłaszcza podczas wspólnych posiłków czy spotkań.
8. Regularnie wykonuj badania laboratoryjne, aby sprawdzić, czy dostarczasz odpowiedniej ilości składników odżywczych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niedoborów skonsultuj się z lekarzem w celu dobrania odpowiedniej suplementacji.
9. Utrzymuj regularny kontakt z dietetykiem, aby monitorować postępy i w razie potrzeby dostosowywać dietę. Dietetyk może również pomóc w tworzeniu zróżnicowanego i zbilansowanego jadłospisu.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Br V.K., Sarin S.K., Acute-on-chronic liver failure: Terminology, mechanisms and management, „Clinical and Molecular Hepatology” 2023, 29(3), 670–689.
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2021, 326–333.
Hahn D., Hodson E.M., Fouque D., Low protein diets for non-diabetic adults with chronic kidney disease, „Cochrane Database of Systematic Reviews” 2020, 10, CD001892.
Naber T., Purohit S., Chronic Kidney Disease: Role of Diet for a Reduction in the Severity of the Disease, „Nutrients” 2021, 13(9), 3277.
Rosenberg E.A. et al., Relationship between carbohydrate intake and oral glucose tolerance test results among pregnant women, „Diabetes Research and Clinical Practice” 2021, 176, 108869.
van Spronsen F.J. et al., Phenylketonuria, „Nature Reviews Disease Primers” 2021, 7(1), 36.
