Arbuz – właściwości zdrowotne jednej z największych jagód świata
Chociaż arbuz nie jest owocem polskiego pochodzenia, jest u nas niezwykle lubiany. Swoją popularność zawdzięcza słodkiemu smakowi i temu, że doskonale gasi pragnienie. Wzrost spożycia arbuzów odnotowuje się w szczególności w okresie letnim. Właśnie wtedy mamy na niego największą ochotę. Oprócz słodkiego miąższu arbuzów do celów spożywczo-leczniczych można wykorzystywać również ich pestki i grubą mięsistą skórkę. Czy zastanawialiście się kiedyś, jakimi właściwościami odżywczymi i zdrowotnymi charakteryzują się te owoce?
SPIS TREŚCI:
1. Arbuz – kilka słów o gatunku
2. Arbuz – wartości odżywcze
3. Arbuz – właściwości zdrowotne miąższu, pestek i łupiny
4. Arbuz – ciekawostki
5. Arbuz – przepisy na smaczne dania i desery
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Arbuz – kilka słów o gatunku
Arbuz (Citrullus lanatus) to roślina z rodziny dyniowatych. Pochodzi z terenów Afryki Południowej, gdzie można spotkać ją zarówno w formie dzikiej, jak i hodowlanej. Pierwsze wzmianki o uprawie arbuza pojawiły się ok. 1500 lat p.n.e. Na naszych ziemiach owoc ten pojawił się w XIV wieku dzięki zakonowi krzyżackiemu.
Aktualnie popyt na owoce arbuza jest bardzo duży. Żeby sprostać zapotrzebowaniu na te słodkie owoce, zaczęto zakładać wielkie plantacje arbuzów w krajach takich jak Hiszpania, Portugalia, Włochy, Chorwacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia, Chiny i wielu innych. Klimat naszego kraju nie sprzyja hodowli arbuzów, nie znaczy to jednak, że nie możemy u nas wyhodować tych owoców. Kilkanaście przedsiębiorstw w naszym kraju produkuje arbuzy w wielkich cieplarniach, jednakże rodzime plony są mniej słodkie i soczyste niż owoce z południa Europy i Afryki.
Arbuz charakteryzuje się płożącą łodygą, która w sprzyjających warunkach klimatycznych może osiągnąć długość nawet 6 metrów. Duże liście rośliny wyposażone są w wąsy czepne. Kwiaty z wyglądu przypominają kwiaty dyni, wyrastają pojedynczo, najczęściej spotykane są w kolorach żółtym lub jasnozielonym. Jedna dojrzała roślina produkuje podczas kwitnienia do 30 kwiatów żeńskich oraz do 400 kwiatów męskich. Owoce arbuza to masywne jagody z charakterystycznym słodkim, czerwonym miąższem (mezokarpem). Spotykane są także odmiany z miąższem pomarańczowym, białym i żółtym. Pod koniec wegetacji roślina zawiązuje nasiona, których kolor, podobnie jak kolor owoców, różni się w zależności od odmiany.
2. Arbuz – wartości odżywcze
Angielska nazwa arbuza, czyli watermelon, idealnie opisuje jego właściwości. Owoc ten składa się w ponad 90% z wody. Ta właściwość powoduje, że arbuz nie jest najlepszym źródłem składników odżywczych. Można jednak zaklasyfikować go do żywności o niskiej wartości energetycznej. W 100 gramach arbuza znajduje się około 37 kcal (dla porównania ananas ma 54 kcal/100 g, jabłko 47 kcal/100 g, a pomarańcza 44 kcal/100 g).
Oto tabela przedstawiająca wartość odżywczą 100 g arbuza
| Składnik | Zawartość |
| Wartość energetyczna | 37 kcal |
| Białko | 0,6 g |
| Tłuszcz | 0,1 g |
| Węglowodany ogółem | 8,4 g |
| Błonnik pokarmowy | 0,3 g |
| Sód | 1 mg |
| Potas | 130 mg |
| Wapń | 6 mg |
| Witamina A | 38 µg |
| Beta-karoten | 230 µg |
| Witamina E | 0,1 mg |
| Witamina C | 10,0 mg |
Opracowano na podstawie: Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Warszawa 2009.
3. Arbuz – właściwości zdrowotne miąższu, pestek i łupiny
Właściwości zdrowotne arbuzów przewyższają zdecydowanie ich wartość odżywczą. Zawarte w nich składniki mineralne i związki antyoksydacyjne mają silne działanie przeciwutleniające. Przypisuje się im działanie kardioprotekcyjne. Zawarte w arbuzie karotenoidy, odpowiadające za czerwono-pomarańczową barwę miąższu, są bardzo silnymi antyoksydantami. Najbardziej aktywnym związkiem o takich właściwościach w arbuzie jest likopen. Substancja ta zapobiega niekorzystnym tlenowym przemianom cholesterolu, ma także silne działanie antyaterogenne. Jest silnym zmiataczem wolnych rodników, które prowadzą do chemicznego i mechanicznego uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych. Arbuzy zmniejszają więc ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, zmniejszają ryzyko zawału serca, miażdżycy i udaru mózgu.
Oprócz związków przeciwutleniających w arbuzach występuje także cytrulina. Substancja ta to pochodna ornityny należąca do grupy aminokwasów endogennych. Cytrulina po raz pierwszy została wyizolowana z owoców arbuza. Substancja ta doceniana jest przede wszystkim przez sportowców. Aminokwas ten nie ma jednak wpływu na budowanie masy mięśniowej. Wykorzystywany jest, aby zwiększyć wydajność cyklu mocznikowego, w którym neutralizowany jest amoniak. Oprócz tego cytrulina ma udowodnione naukowo działanie antykataboliczne, co oznacza zwiększoną ochronę tkanki mięśniowej przed niszczeniem czy rozpadem. Wykazano również, że cytrulina zmniejsza intensywność tzw. zakwasów.
Duża zawartość wody w arbuzach wpływa na ich moczopędne i detoksykacyjne działanie. Spożywanie arbuza zaleca się osobom gorączkującym i odwodnionym. Zarówno sok, jak i miąższ arbuza doskonale nawadniają organizm i dostarczają przy tym niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania elektrolitów i węglowodanów. Arbuzy zmniejszają też intensywność przykrych dolegliwości, które występują dzień po spożyciu nadmiernych ilości alkoholu.
Oprócz soku i miąższu właściwości lecznicze przypisuje się zarówno jego pestkom, jak i grubej, mięsistej łupinie. Małe ziarenka arbuza zasługują na szczególną uwagę, w swym składzie zawierają około 30% białka i 50% tłuszczu, ponadto mają większe stężenie substancji o charakterze leczniczym niż miąższ i sok z arbuza. Badania naukowe prowadzone na całym świecie udowodniły, że pestki arbuza mają działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze, są pomocne w przypadku zakażeń i infekcji układu pokarmowego, a także zmniejszają intensywność biegunek. Działają kojąco w nieżytach układu oddechowego i łagodzą objawy chorób skóry. Najnowsze badania naukowe dostarczyły dowodów na skuteczne działanie ekstraktu z pestek arbuza w leczeniu zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych (między innymi w odniesieniu do E. coli). Inne badania wykazały, że pestki arbuza mają silne właściwości przeciwzapalne, a także wspomagają leczenie chorób prostaty. Z kolei łupina arbuza jest doskonałym źródłem błonnika pokarmowego, w jej białej części zawarta jest największa część wspomnianej wcześniej cytruliny.
4. Arbuz – ciekawostki
Obecnie na świecie istnieje ponad 1200 odmian arbuzów, hodowane są one w ponad 100 krajach, a największymi światowymi dostawcami arbuzów są Chiny, Turcja, Brazylia, Iran i Egipt.
Polskie władze w czasach komunistycznych nie uznawały produktów importowanych z zagranicy. Arbuz był jednak na tyle lubiany, że nie zakazano jego importu. Władze jednak próbowały zmienić jego nazwę na inną, brzmiącą mniej egzotycznie. Nazwa kawon jednak nie przyjęła się wśród konsumentów i nadal używali nazwy arbuz.
Rekord Guinnessa w kategorii „Największy arbuz na świecie” został pobity w 1990 roku przez farmera Billa Carsona ze Stanów Zjednoczonych. Udało mu się wyhodować prawdziwego olbrzyma – arbuz z jego plantacji ważył 118 kg.
5. Arbuz – przepisy na smaczne dania i desery
Chociaż arbuz jest owocem niezwykle słodkim, może stać się składnikiem wielu ciekawych dań, niekoniecznie deserów. Przygotowaliśmy kilka smacznych przepisów na dania wytrawne oraz desery i koktajle z jego udziałem. Spróbujcie przyrządzić je w swoich kuchniach. Przekonacie się, że arbuza można wykorzystać na wiele ciekawych sposobów, a w każdej z odsłon będzie smakować inaczej. Zawsze jednak pysznie.
Sałatka z arbuzem, awokado i grillowaną piersią z kurczaka
Składniki na 1 porcję:
– 2 garści świeżego szpinaku,
– garść rukoli,
– ½ awokado,
– 100 g piersi z kurczaka,
– 100 g arbuza,
– łyżka orzechów piniowych,
– sok z ½ limonki,
– ząbek czosnku,
– oliwa z oliwek,
– pieprz, sól, papryka słodka,
– zagęszczony ocet balsamiczny.
Sposób przygotowania
Rukolę i szpinak płuczemy w zimnej wodzie, delikatnie osuszamy. Awokado obieramy ze skórki, kroimy w plasterki – dokładnie skrapiamy je sokiem z limonki, aby zachować ich ładny, zielony kolor. Pierś z kurczaka myjemy, kroimy w plastry. Marynujemy przez ok. 20 minut w marynacie z kilku kropel octu balsamicznego, oliwy z oliwek, przeciśniętego przez praskę czosnku, papryki słodkiej, pieprzu i soli. W tym czasie kroimy arbuza w kostkę i prażymy na patelni orzeszki piniowe. Mięso z piersi kurczaka grillujemy na patelni grillowej. Kiedy jest już gotowe, mieszamy ze sobą wszystkie składniki, skrapiamy delikatnie oliwą z oliwek i polewamy gęstym octem balsamicznym. Sałatka jest gotowa do spożycia!
Orzeźwiające smoothie arbuzowo-miętowe
Składniki na 2 porcje:
– 500 g arbuza,
– 100 g malin,
– 100 ml wody gazowanej,
– 10 listków mięty,
– sok z ½ cytryny,
– łyżka ksylitolu (opcjonalnie),
– kilka kostek lodu.
Sposób przygotowania
Wszystkie owoce myjemy, arbuza kroimy w plastry, oczyszczamy z pestek. Umieszczamy owoce w wysokim pojemniku, wlewamy wodę, wyciskamy sok z połowy cytryny. Wrzucamy kilka kostek lodu oraz listki mięty. Całość blendujemy do uzyskania jednolitej masy. Jeśli całość wyda się nam zbyt kwaśna, dodajemy łyżkę ksylitolu, dokładnie mieszamy.
Prosty proteinowy sernik z arbuzem
Składniki na 6 porcji:
– 500 g sera twarogowego chudego,
– 200 g jogurtu naturalnego,
– 500 g arbuza,
– 10 łyżek ksylitolu/miodu,
– łyżka cukru wanilinowego,
– 4 łyżki żelatyny spożywczej/agaru.
Sposób przygotowania
Ser twarogowy blendujemy z jogurtem naturalnym, ksylitolem, cukrem wanilinowy i pokrojonym w kostkę arbuzem. Żelatynę zalewamy kilkoma łyżkami zimnej wody, czekamy kilka minut, aż napęcznieje, i mieszamy z arbuzową masą. Odstawiamy w chłodne miejsce na kilka godzin i czekamy, aż stężeje. Sernik można podawać ze świeżymi owocami maliny, listkami maliny lub lodami waniliowymi.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Rolbiecki R., Rolbiecki S., Piszczek P., Plonowanie kawona odmiany ‛Bingo’ na glebie bardzo lekkiej zależnie od fertygacji azotem systemem nawodnień kroplowych i sposobu produkcji rozsady, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2011, 6, 147–154.
Włodarczyk Z., Rośliny biblijne. Leksykon, Kraków 2011.
Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Warszawa 2009, 72–74.
Bendahan D., Mattei J., Ghattas B., Citrulline/malate promotes aerobic energy production in human exercising muscle, „British Journal of Sports Medicine” 2002, 36, 282–289.
Hassan A., Sirat M., Yagi S., In vitro Antimicrobial activities of chloroformic, hexane and ethanolic extracts of Citrullus lanatus var. citroides (Wild melon), „Journal of Medicinal Plants Research” 2011, 58, 1338–1344.
Madhavi P., Rao M., Vakati K., Evaluation of Anti-Inflammatory Activity od Citrullus lanatus Seed Oil by In-vivo and In-vitro models, „International Research Journal of Pharmaceutical and Applied Sciences” 2012, 2(4), 104–108.
