Alergie pokarmowe – co można zrobić, aby się przed nimi uchronić
Występowanie alergii pokarmowych gwałtownie wzrosło w ciągu ostatnich 20 lat. Obecnie problem reakcji alergicznych na pokarmy dotyczy ok. 10% populacji. Alergie pokarmowe wykrywane są w każdej grupie wiekowej, jednak najbardziej rozpowszechnione są wśród dzieci (6–8%). Najczęściej diagnozowana jest u nich alergia na mleko i przetwory mleczne. Nagły wzrost zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego może być związany z zachwianiem równowagi mikrobioty jelitowej. Jak rozpoznać alergię pokarmową? Czy istnieje sposób, aby jej zapobiec? Czy dieta eliminacyjna jest skuteczna w walce z alergią pokarmową? Czy z alergii można się wyleczyć?
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest alergia pokarmowa – definicja, podział, objawy i przyczyny
2. Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia alergii pokarmowych
3. Leczenie alergii pokarmowych
4. Diety eliminacyjne w walce z alergiami pokarmowymi
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest alergia pokarmowa – definicja, podział, objawy i przyczyny
Alergia pokarmowa to zespół objawów pojawiających się w wyniku reakcji układu odpornościowego organizmu na dany alergen – pokarm. Reakcja immunologiczna jest nieprawidłowa i niewspółmierna do bodźca, który ją wywołał. Może to być spowodowane m.in. nadmierną czystością i życiem w zbyt sterylnym środowisku, w którym mniejszy kontakt z pasożytami, bakteriami i grzybami sprawia, że organizm nie jest odpowiednio stymulowany i zbyt silnie reaguje na potencjalnie nieszkodliwe bodźce.
Badanie opublikowane w czasopiśmie „New England Journal of Medicine” w 2011 r. wykazało, że dzieci mieszkające na wsi rzadziej mają alergię (ze względu na większą bioróżnorodność organizmów i mniejsze zanieczyszczenie środowiska) w porównaniu z dziećmi mieszkającymi w miastach.
Wyróżniane są dwa rodzaje alergii: IgE-zależne i IgE-niezależne. IgE (immunoglobuliny E) to klasa przeciwciał, które „walczą” z alergenem po jego wniknięciu do organizmu. Objawy alergii IgE-zależnej zazwyczaj występują natychmiast (średnio jest to od kilku minut do maksymalnie 2 godzin) po spożyciu alergenu, nawet jeśli są to jego śladowe ilości. W przypadku alergii opóźnionej (typu III), a dokładniej nadwrażliwości pokarmowej IgE-niezależnej, inaczej zwanej alergią utajoną, oznaki pojawiają się ze znacznym opóźnieniem – mogą wystąpić po kilku godzinach lub nawet kilku dniach od spożycia pokarmu.
Nie należy mylić alergii pokarmowej z nietolerancją pokarmową, gdyż powstają one w wyniku innych mechanizmów, inaczej się objawiają i mają inny wpływ na zdrowie. Nietolerancja w porównaniu z alergią nie angażuje układu odpornościowego, a objawy pojawiają się ze strony przewodu pokarmowego niemal natychmiast po spożyciu nietolerowanego pokarmu ze względu na zahamowanie działania lub niedobór enzymów odpowiedzialnych za rozkład konkretnych składników (np. laktozy, fruktozy, histaminy).
Czynniki ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej to uwarunkowania genetyczne, czynniki środowiskowe (alergen), czynniki wspomagające – zanieczyszczenie środowiska, stres, brak aktywności fizycznej, przesadna higiena, nadużywanie farmaceutyków, głównie antybiotyków, używki, wysokoprzetworzona żywność i zaburzona mikrobiota jelitowa.
Podział alergii pokarmowych
W zależności od stopnia objawów:
– łagodne,
– umiarkowane,
– ciężkie (wstrząs anafilaktyczny, który może doprowadzić do śmierci).
W zależności od rozległości reakcji:
– miejscowe,
– narządowo swoiste,
– uogólnione.
W zależności od rodzaju alergenu:
– pochodzenia roślinnego,
– pochodzenia zwierzęcego.
W zależności od czasu trwania objawów:
– przemijające,
– trwałe.
Objawy alergii pokarmowej zazwyczaj pojawiają się natychmiast, są to m.in.:
– objawy skórne: pokrzywka, zaczerwienienie skóry, egzema, świąd, obrzęk, atopowe zapalenie skóry;
– objawy ze strony przewodu pokarmowego: bóle brzucha, wzdęcia brzucha, nudności, wymioty, biegunka, krwawienia z przewodu pokarmowego;
– objawy ze strony układu oddechowego: astma oskrzelowa, przewlekły nieżyt nosa, katar, suchy kaszel, duszności;
– inne objawy: migrena, zaburzenia snu, zespół chronicznego zmęczenia, wstrząs anafilaktyczny.
W najgorszym wypadku spożycie substancji alergizującej może prowadzić nawet do śmierci, jeśli wystąpi tzw. wstrząs anafilaktyczny. W wyniku tak silnej reakcji alergicznej dochodzi do zablokowania dróg oddechowych, a to uniemożliwia oddychanie.
Często występuje tzw. marsz alergiczny polegający na ustępowaniu jednych objawów i pojawianiu się kolejnych. Standardowo marsz zaczyna się w okresie niemowlęcym od atopowych zmian skórnych i alergii pokarmowej, które zazwyczaj zanikają w 3–5. roku życia, a pojawiają się objawy ze strony układu oddechowego – początkowo nieżyt nosa, ostatecznie astma.
Istotna jest profilaktyka zapobiegająca występowaniu alergii pokarmowych, wczesna diagnostyka i wprowadzenie odpowiedniego postępowania, które poprawi zarówno stan zdrowia, jak i jakość życia alergika.
2. Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia alergii pokarmowych
Ryzyko wystąpienia alergii jest znacznie wyższe u osób z obciążeniem rodzinnym. Jeśli oboje rodzice są alergikami, to prawdopodobieństwo wystąpienia alergii u dziecka może wynieść nawet 60%. Czynnik genetyczny jest niemodyfikowalny, natomiast możemy mieć wpływ na czynniki środowiskowe.
W największym stopniu do zwiększonej zachorowalności na alergię przyczyniają się:
– zanieczyszczenie powietrza, np. spalinami samochodowymi – wzrost stężenia IgE, które „walczą” z alergenem,
– dym papierosowy, np. u dzieci jako biernych palaczy – wzrost stężenia IgE,
– utwardzone tłuszcze roślinne w diecie, np. nadmierna ilość kwasów tłuszczowych z grupy omega-6 wpływa na rozwój alergii,
– leki, np. kuracje antybiotykowe stosowane w dzieciństwie i hormony płciowe stosowane w okresie ciąży.
W Stanach Zjednoczonych i innych krajach zachodnich dzieci przed ukończeniem 18. roku życia przechodzą ok. 10–20 kuracji antybiotykowych, a już krótka 5-dniowa terapia potrafi zniszczyć 30% mikrobów jelitowych, co zaburza równowagę. Część korzystnych bakterii po odstawieniu leku odrodzi się, natomiast część może zostać uśpiona nawet na 2 lata.
Ponadto istotną rolę w zapobieganiu alergii odgrywa większy kontakt z czynnikami potencjalnie zakaźnymi (brak nadmiernej czystości), np. niższą zachorowalność na alergie wykazują dzieci z rodzin wielodzietnych, mieszkające na wsi, mające kontakt ze zwierzętami i chodzące do żłobka.
Ważna jest również odpowiednia podaż kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 (zawartych m.in. w rybach, oleju lnianym i oleju rzepakowym) zarówno w ciąży, jak i w pierwszych 3 latach życia dziecka, gdyż zmniejsza to ryzyko wystąpienia alergii.
Badania przeprowadzone przez Furuhjelm C. i wsp. wykazały, że podawanie ryb niemowlętom sprzyja rozwojowi tolerancji immunologicznej i zmniejsza ryzyko wystąpienia alergii. Natomiast zbyt wczesna ekspozycja dziecka na białko inne niż mleka kobiecego może prowadzić do atopii i chorób alergicznych. Najprawdopodobniej jest to spowodowane tym, że mleko kobiece w porównaniu z mlekiem krowim nie zawiera jednej frakcji kazeiny i β-laktoglobuliny. Zgodnie z zaleceniami mleko krowie nie powinno być wprowadzane do diety dziecka przed ukończeniem 1. roku życia. U dzieci karmionych naturalnie znacznie rzadziej występują choroby alergiczne.
Eliminacja lub zbyt późne wprowadzanie potencjalnych alergenów pokarmowych nie wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii zarówno u dzieci zdrowych, jak i u dzieci z rodzin, w których występują alergie.
Układ odpornościowy jest istotnym elementem prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Reakcja immunologiczna jest prawidłową reakcją organizmu na bodźce stresowe – infekcję, choroby, urazy, pod warunkiem, że jest kontrolowana i adekwatna do bodźców. Jeśli zaś jest inaczej, w organizmie może powodować przewlekły stan zapalny i prowadzić do wystąpienia alergii.
3. Leczenie alergii pokarmowych
Każdy pokarm może być przyczyną alergii, jednak za większość odpowiada tzw. wielka ósemka, do której zalicza się:
– mleko krowie,
– jaja kurze,
– orzechy (np. laskowe, włoskie, migdały, kasztany),
– orzeszki ziemne,
– pszenicę,
– ryby,
– skorupiaki i owoce morza,
– soję.
W przypadku alergii na orzechy, ryby i owoce morza często może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, który bezpośrednio zagraża zdrowiu i życiu alergika. Badania przeprowadzone przez Wahna U. i wsp. wykazały, że alergia na te produkty częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet, a także częściej u osób dorosłych niż u dzieci. Jest to alergia, która w przeciwieństwie do alergii na jaja kurze, mleko, soję i pszenicę w większości przypadków nie ustępuje z wiekiem.
Eliminacja alergenów pokarmowych jest najważniejszą metodą zapobiegania reakcjom alergicznym. Poza zastosowaniem diety eliminacyjnej ważne są unikanie stresu, alkoholu, zakażeń, leków, m.in. antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych i opioidowych, oraz zmiana stylu życia.
Pojawiają się doniesienia, m.in. w publikacji Bouchauda G. i wsp., o korzystnym wpływie prebiotyków stosowanych przez kobiety w ciąży i karmiące piersią na zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii u potomstwa. W leczeniu alergii i nadwrażliwości pokarmowych ważną rolę odgrywa naprawa uszkodzeń bariery jelitowej, tak by przenikały przez nią jedynie niezbędne składniki. Zastosowanie odpowiednio dobranych probiotyków (jedno- i wieloszczepowych) zmniejsza ryzyko rozwoju dysbiozy jelitowej, a w konsekwencji także alergii i nadwrażliwości pokarmowych. Warto pamiętać, że jeśli wystąpi wstrząs anafilaktyczny, należy szybko podać adrenalinę w zewnętrzną część uda.
4. Diety eliminacyjne w walce z alergiami pokarmowymi
Właściwa diagnostyka alergii pokarmowej jest podstawą, by wprowadzić odpowiednio skomponowaną dietę, która jest elementem leczenia. Poprawia stan zdrowia i jakość życia alergika.
W przypadku alergii IgE-zależnych najczęściej wykonywane są testy skórne lub badania przeciwciał IgE z krwi.
Podstawą leczenia alergii pokarmowych w zależności od jej typu (IgE-zależna czy IgE-niezależna) są dieta eliminacyjna lub dieta eliminacyjno-rotacyjna, celowana probiotykoterapia, zmiana stylu życia, nawyków żywieniowych oraz wprowadzenie aktywności fizycznej. Należy jednak podkreślić, że decyzję o zasadności usunięcia z diety konkretnych składników powinien zawsze podejmować lekarz. Bez konsultacji ze specjalistą alergologiem nie powinno się samodzielnie eliminować z diety żadnych składników, gdyż może to spowodować wtórną nietolerancję pokarmową.
W przypadku alergii IgE-zależnej konieczne jest wykluczenie produktów alergizujących, a także zawierających śladowe ilości alergenu. W większości przypadków eliminuje się je na całe życie, zwłaszcza jeśli alergia pojawiła się w wieku dorosłym. W przypadku alergii na pyłki roślin może wystąpić reakcja krzyżowa z alergenem pokarmowym (np. w trakcie pylenia brzozy osoby z alergią na ten pyłek nie powinny spożywać jabłek, gruszek, kiwi, marchwi, selera).
W przypadku nadwrażliwości IgE-niezależnej wskazane jest zastosowanie diety eliminacyjno-rotacyjnej, czyli czasowej eliminacji alergizujących produktów (nie ma konieczność eliminacji śladowych ilości). Z większości nadwrażliwości można się wyleczyć, przede wszystkim w wyniku odbudowy szczelności jelit.
Osoby dotknięte alergiami pokarmowymi muszą bardzo uważnie komponować swoje posiłki w oparciu o produkty, które nie posiadają alergenów wywołujących u nich objawy. Podstawą jest każdorazowe zapoznanie się z informacją o potencjalnych alergenach na etykietach produktów. Przestrzeganie zaleceń wpłynie na poprawę stanu zdrowia i samopoczucia.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Bouchaud G. et al., Maternal exposure to GOS/inulin mixture prevents food allergies and promotes tolerance in offspring in mice, „Allergy” 2016, 71(1), 68–76.
Chevallier L., 51 zaleceń dietetycznych w wybranych jednostkach chorobowych, Wrocław 2010, 1–9.
Ege J.M. et al., Exposure to Environmental Microorganisms and Childhood Asthma, „The New England Journal of Medicine” 2011, 364(8), 701–709.
Flammanion S. et al., Diet and nutritional status of children with food allergies, „Pediatric Allergy and Immunology” 2011, 22(2), 161–165.
Furuhjelm C. et al., Fish oil supplementation in pregnancy and lactation may decrease the risk of infant allergy, „Acta Paediatrica” 2009, 98(9), 1461–1467.
Grzymisławski M., Gawęcki J., Żywienie człowieka zdrowego i chorego, Warszawa 2010, 252–262.
Jernberg C. et al., Long-term ecological impacts of antibiotic administration on the human intestinal microbiota, „The ISME Journal” 2007, 1(1), 56–66.
Mullin G.E., Zadbaj o równowagę mikroflory jelitowej, Łódź 2016, 24–29.
Rymarczyk B., Rogala B., Alergia pokarmowa, „Lekarz POZ” 2018, 4(5), 396–405.
Sharland M. et al., The use of antibacterials in children: a report of the Specialist Advisory Committee on Antimicrobial Resistance (SACAR) Paediatric Subgroup, „Journal of Antimicrobial Chemotherapy” 2007, 60(1), 15–26.
Sicherer S.H., Sampson H.A., Food allergy: A review and update on epidemiology, pathogenesis, diagnosis, prevention and management, „The Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2018, 141(1), 41–58.
Szachta P., Antybiotykoterapia i powikłania po jej stosowaniu, „Food Forum” 2018, 1(23), 44–49.
Szachta P., Sieńczewski Ł., Alergie i nietolerancje pokarmowe u dzieci – niedoceniany problem?, „Food Forum” 2016, 6(16), 63–72.
Wahn U. et al., Food allergy in EAACI journals (2016), „Pediatric Allergy and Immunology” 2017, 28(8), 825–830.
Weker H., Barańska M., Żywienie niemowląt i małych dzieci – zasady postępowania w żywieniu zbiorowym, Warszawa 2014, 11, 13, 23–24, 50.
