Alergia na mleko i produkty mleczne – jak zbilansować dietę bez nabiału
Racjonalna i zbilansowana dieta jest podstawą zdrowia i dobrego samopoczucia. U niektórych osób po spożyciu pokarmu pojawiają się niepokojące objawy, które mogą nawet zagrażać życiu. Przyczyną mogą być alergie pokarmowe, których częstotliwość występowania w ciągu ostatnich 10 lat zwiększyła się dwukrotnie. Na alergie pokarmowe cierpi 17–25% populacji europejskiej. Alergia może dotknąć zarówno dzieci, jak i dorosłych. U dzieci najczęściej występuje alergia na mleko i produkty mleczne, a dokładniej białka mleka krowiego, oraz białka jaja kurzego, u dorosłych – na orzechy, ryby, skorupiaki, warzywa (np. pomidor) i owoce (np. truskawki, pomarańcze, jabłka). Jakie objawy mogą towarzyszyć alergii na białka mleka krowiego (BMK), jak należy ją diagnozować, co jeść, a czego unikać?
SPIS TREŚCI:
1. Objawy alergii na białka mleka krowiego
2. Diagnostyka alergii na białka mleka krowiego
3. Dieta bezmleczna przy alergii na białka mleka krowiego
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Objawy alergii na białka mleka krowiego
Alergia pokarmowa to zespół niekorzystnych objawów powstających w wyniku reakcji układu immunologicznego na alergen – składnik pokarmu (np. białka mleka).
Mleko jest jednym z pierwszych pokarmów spożywanych przez człowieka, a jednocześnie najbardziej alergizującym. Alergie stwierdzane są u dzieci karmionych piersią i mlekiem modyfikowanym, jednak w przeprowadzonych badaniach częstotliwość alergii na BMK jest większa u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym (P. Samel-Kowalik i wsp. 2009).
Mleko krowie składa się z mieszaniny aż 30 różnych białek i każde z nich jest potencjalnie alergizujące. Najczęściej stwierdza się alergie na dwie frakcje mleka – kazeinę i β-laktoglobulinę – to białka występujące w największej ilości. W mniejszej ilości występują immunoglobuliny, laktoferyna i albumina surowicy bydlęcej, które także mogą alergizować.
Kazeina jest białkiem mleka o wysokim ryzyku anafilaksji (czyli wystąpienia objawów zagrażających życiu, np. obrzęku krtani). Objawy mogą się pojawić po spożyciu mleka w każdej postaci, ponieważ kazeina jest odporna na działanie wysokiej temperatury i enzymów trawiennych.
β-laktoglobulina jest silnie związana z laktozą i ma wysoką odporność na działanie enzymu w żołądku pepsyny. β-laktoglobulina nie jest wytwarzana w mleku w trakcie laktacji.
Objawy alergii pokarmowej na białka mleka krowiego mogą być natychmiastowe i występować kilka minut po spożyciu pokarmu (alergie IgE-zależne) lub tzw. opóźnione, pojawiające się po 48–72 godzinach (alergie IgE-niezależne).
Objawy mogą pojawiać się ze strony różnych układów, wyróżnia się objawy skórne:
– świąd,
– pokrzywka,
– rumień,
– mrowienie warg,
– obrzęk.
Objawy ze strony układu pokarmowego:
– bóle brzucha,
– wzdęcia brzucha,
– niechęć do jedzenia,
– ulewania,
– wymioty,
– biegunki,
– zaparcia,
– krew w stolcu,
– śluz w stolcu,
– nudności.
Objawy ze strony układu oddechowego:
– kichanie,
– świąd nosa,
– wysięk z nosa,
– kaszel,
– świąd gardła,
– obrzęk krtani.
Objawy ze strony spojówek:
– świąd,
– łzawienie,
– zaczerwienienie.
Objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego:
– omdlenie,
– utrata przytomności,
– znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi.
Inne objawy:
– stan podgorączkowy,
– osłabienie,
– niepokój,
– rozdrażnienie,
– płacz,
– metaliczny posmak w ustach,
– spowolniony wzrost,
– niedożywienie,
– anafilaksja.
U większości dzieci z alergią na BMK objawy występują przed 1 rokiem życia. W pierwszych 6 miesiącach życia dotyczą one układu pokarmowego lub skóry. Istotna jest diagnostyka, by bez powodu nie wprowadzać diety eliminacyjnej, która może prowadzić do zaburzeń stanu odżywienia organizmu lub niedoborów i utrudnić rozpoznanie przyczyn występujących objawów (M.C. Vieira i wsp. 2010).
2. Diagnostyka alergii na białka mleka krowiego
Wyróżniamy 2 rodzaje alergii na BMK:
– alergię IgE-zależną,
– alergię IgE-niezależną.
W zależności od podejrzewanej alergii wykonywane są różne testy. W przypadku alergii IgE-zależnej, w której szybko pojawiają się objawy (często dotyczące skóry), najczęściej wykonuje się badanie przeciwciał IgE z krwi oraz testy skórne – naskórkowe testy płatkowe, z komercyjnym ekstraktem mleka. Wynik badania powinien być zawsze interpretowany z uwzględnieniem występujących objawów oraz obserwacji po zastosowaniu diety eliminacyjnej.
W przypadku przypuszczeń, że może występować alergia IgE-niezależna (głównie występują objawy ze strony przewodu pokarmowego), wykonywane są badania np. na przeciwciała IgG, które wskazują na tzw. alergię opóźnioną.
Często w diagnostyce stosowana jest tzw. próba prowokacji pokarmem (podanie mleka i obserwowanie, czy i jakie objawy się pojawią). Dla bezpieczeństwa powinna być wykonywana pod okiem specjalisty – alergologa, gdyż w przypadku silnej alergii może dojść do sytuacji zagrażającej życiu. Nie należy próby prowokacji pokarmem przeprowadzać samodzielnie!
3. Dieta bezmleczna przy alergii na białka mleka krowiego
Jeśli występujące objawy i badania potwierdzą wystąpienie alergii IgE-zależnej na BMK, należy wdrożyć dietę eliminacyjną, ściśle bezmleczną z wykluczeniem wszystkich produktów alergizujących, a także tych zawierających śladowe ilości alergenu. W przypadku alergii IgE-niezależnej – śladowe ilości alergenu nie powinny szkodzić.
Produkty przeciwwskazane
Z diety należy wykluczyć wszystkie źródła mleka i jego przetworów:
– mleko (mleko prosto od krowy, mleko świeże, mleko w kartonie UHT, mleko z różną zawartością tłuszczu – 3,8%, 3,2%, 2%, 1,5%, 0%, mleko bez laktozy, mleko skondensowane, mleko w proszku);
– mleko modyfikowane, oparte na białku serwatkowym z mleka krowiego;
– przetwory mleczne (jogurty naturalny, owocowy, pitny, bez laktozy, skyr, maślanka, śmietana, kefir, twaróg, twarożek, serek wiejski, serek homogenizowany, ricotta, mascarpone, ser dojrzewający, ser pleśniowy, feta, mozzarella, masło, lody, budynie, kaszki mleczne).
Produkty mogące zawierać mleko i produkty mleczne:
– przetwory zbożowe cukierniczo-piekarnicze (ciasta, biszkopty, ciastka maślane, pieczywo, bułki maślane, naleśniki, pancakes, batony);
– płatki zbożowe, np. z polewą jogurtową;
– napoje (shake, kakao, kawa, kawa zbożowa, czekolada, herbata chai);
– czekolady i produkty czekoladowe;
– nugat i krówki;
– pasty warzywne;
– sosy sałatkowe;
– chipsy;
– margaryny;
– dżemy;
– żywność garmażeryjna;
– przetwory mięsne i rybne – wędliny, parówki, pasztety, tuńczyk w puszce;
– warzywa konserwowe – purée ziemniaczane;
– odżywki dla sportowców – odżywki zawierają białka serwatkowe mleka krowiego;
– leki – w otoczce może występować laktoza.
Bardzo ważne jest unikanie mleka i jego przetworów. Czytanie etykiet z pewnością w tym pomoże. Alergen, czyli białko mleka krowiego, na etykiecie może kryć się pod różnymi określeniami: mleko w proszku pełnotłuste lub odtłuszczone, mleko suszone, zagęszczone mleko odtłuszczone, mleko rekonstytuowane, maślanka, maślanka w proszku, suszona serwatka, serwatka w proszku, kazeina, kazeinian, jogurt, śmietana, śmietanka, śmietanka w proszku, jogurt w proszku, laktoglobulina, laktoza, lactoalbumin, lactoglobulin, calcium caseinate, magnesium caseinate, potassium caseinate, proteinhydrolysate, casein, H4511, H4512.
Produkty zalecane
Zalecane są wszystkie pozostałe produkty, które nie zawierają mleka i jego pochodnych. Najważniejsze w diecie jest zastąpienie eliminowanej grupy innymi produktami. Jednak wykluczenie mleka może nieść za sobą ryzyko niedoborów pokarmowych – np. wapnia, fosforu, potasu, magnezu, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E i K, a także witamin rozpuszczalnych w wodzie z grupy B. Skutkiem wykluczenia niektórych produktów bez prawidłowego zbilansowania diety eliminacyjnej może być zakłócenie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego.
Mleko i produkty mleczne można zastąpić tzw. roślinnymi substytutami:
– napojami roślinnymi – migdałowe, kokosowe, owsiane, orzechowe, kukurydziane, ryżowe, sojowe. Ale nie należy podawać napoju roślinnego ryżowego dziecku przed 4 rokiem życia, zawiera on graniczną ilość arsenu. Nie należy też podawać napoju sojowego dziecku przed 6 miesiącem życia, istnieje wysokie ryzyko współistnienia alergii na białka mleka krowiego i soi;
– „jogurtami” roślinnymi – kokosowe, owsiane, sojowe;
– „śmietankami” roślinnymi – owsiane, kokosowe;
– wyrobami do smarowania lub w plastrach – margaryny roślinne na bazie kokosa, oliwa z oliwek, oleje słonecznikowy, rzepakowy, produkty seropodobne na bazie oleju kokosowego.
Tego rodzaju substytuty sprawdzają się jako zamienniki technologiczne mleka np. przy przygotowaniu naleśników. Nie jest zalecane mleko kozie i mleko owcze ze względu na aż 85% podobieństwo sekwencji białek między nimi a mlekiem krowim. Podanie mleka koziego lub mleka owczego osobie z alergią na BMK może wywołać reakcję krzyżową, czyli pojawienie się takich samych objawów jak po spożyciu mleka i produktów mlecznych krowich. Najmniej prawdopodobne jest wystąpienie reakcji krzyżowej po konsumpcji mleka wielbłąda – ale jest to mleko prawie niedostępne na polskim rynku, więc nie sprawdzi się jako uniwersalny zamiennik mleka krowiego.
Mleko kozie może się sprawdzić u osób nietolerujących laktozy, gdyż w porównaniu z mlekiem od krowy zawiera jej znacznie mniej, ale nie jest zalecane w przypadku alergii na BMK.
Napój sojowy jest najczęściej wybieraną roślinną alternatywą dla mleka. Zawiera wysoką jak na produkty roślinne ilość białka, jednak warto po jego wprowadzeniu do diety obserwować, czy objawy alergii się nie utrzymują, gdyż soja jest jednym z ośmiu najczęstszych alergenów.
Na co zwrócić szczególną uwagę – praktyczne porady
– Poddawanie mleka działaniu wysokiej temperatury, np. poprzez gotowanie czy pieczenie, nie wpływa na to, że białka mleka przestają alergizować.
– Warto sprawdzić, czy wybrany napój roślinny jest wzbogacony o wapń (część produktów dostępnych na rynku jest fortyfikowana tym składnikiem).
– Czytanie etykiet powinno być podstawą, by sprawdzić, czy produkt nie zawiera mleka, jego pochodnych lub śladowych ilości. Na etykiecie znajdują się również informacje o zagęstnikach, barwnikach, konserwantach, które także mogą uczulać.
– Stosowanie masła klarowanego jest bezpieczne, gdyż w procesie klarowania usuwane są wszystkie potencjalnie alergizujące białka i zostaje sam tłuszcz mleczny.
– Warto wprowadzić nienabiałowe źródła wapnia: fasola, soja, sardynki, jarmuż, migdały, mak, sezam, siemię lniane, słonecznik, figi suszone, morele suszone, pietruszka, orzechy laskowe, rukola, szpinak (należy jednak pamiętać, że przyswajalność wapnia z roślin jest znacznie niższa niż z produktów zwierzęcych ze względu na zawarte w nich substancje antyodżywcze, np. kwas szczawiowy czy kwas fitynowy).
– Warto stosować wodę wysoko zmineralizowaną, bogatą w wapń.
– Warto rozważyć także suplementację witaminy D (po wykonaniu wcześniejszych badań), odgrywa ona istotną rolę w metabolizmie wapnia.
– Źle stosowana dieta eliminacyjna może prowadzić do niedoborów pokarmowych, dlatego jadłospis powinien być odpowiednio skomponowany.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Błażowski Ł., Kurzawa R., Alergia na białka mleka krowiego – teoria i praktyka. Część I. Obraz kliniczny i zasady rozpoznawania, „Standardy Medyczne Pediatria” 2017, 5, 1–11.
Błażowski Ł., Kurzawa R., Alergia na białka mleka krowiego – teoria i praktyka. Część II. Zasady leczenia dietetycznego – znaczenie mieszanek aminokwasowych, „Standardy Medyczne Pediatria” 2017, 5, 12–19.
Buczyłko K., Nie tylko alergeny: mleko krowie, „Alergia” 2018, 2, 18–24.
Dardzińska J. et al., Diety roślinne a ryzyko rozwoju osteoporozy, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2016, 7(3), 99–105.
Grabowska-Szymańska M., Najczęściej popełniane błędy podczas diety eliminacyjnej, „Food Forum” 2018, 6(28), 18–20.
Krogulska A., Diety eliminacyjne w diagnostyce i leczeniu alergii na białka mleka krowiego, „Standardy Medyczne Pediatria” 2016, 6(13), 1–11.
Kuczyńska B. et al., Bioaktywne składniki jako wyznacznik jakości prozdrowotnej mleka, „Medycyna Rodzinna” 2013, 1, 11–18.
Małaczyńska T., Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego, „Standardy Medyczne Pediatria” 2013, 10, 745–755.
Pituch-Zdanowska A., Albrecht P., Alergia na białka mleka krowiego u dzieci, „Pediatria Interdyscyplinarna” 2020, 31.
Rymarczyk B., Rogala B., Alergia pokarmowa, „Lekarz POZ” 2018, 4(5), 396–405.
Samel-Kowalik P. et al., Występowanie alergii i astmy w Polsce. Badania ECAP, „Gazeta Farmaceutyczna” 2009, 3, 32–34.
Samoliński B. et al., Choroby alergiczne, astma i inne stany zapalne dróg oddechowych, Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania, pod red. Wojtyniaka B. i Goryńskiego P., Warszawa 2018.
Samoliński B. et al., Epidemiology of allergic diseases in Poland – ECAP study, „Allergy” 2008, 63, 626.
Ukleja-Sokołowska N., Bartuzi Z., Epidemiologia i naturalny przebieg alergii na białka mleka krowiego, „Alergia Astma Immunologia” 2015, 20(1), 5–11.
Vieira M.C. et al., A survey on clinical presentation and nutritional status of infants with suspected cow’ milk allergy, „BMC Pediatrics” 2010, 1025, 1–7.
Wąsik M. et al., Reakcje alergiczne na mleko krowie: patomechanizm, strategie diagnostyczne i terapeutyczne, możliwości indukcji tolerancji pokarmowej, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2018, 72, 339–348.
