Czym jest medycyna stylu życia
W ostatnich latach specjaliści z zakresu zdrowia i medycyny coraz częściej podkreślają znaczenie nie tylko wczesnej diagnostyki i leczenia chorób, ale także ich profilaktyki. Dużą rolę odgrywają w niej codziennie podejmowane decyzje dotyczące sposobu życia – m.in. żywienia, aktywności fizycznej oraz spędzania wolnego czasu. Stosunkowo nową gałęzią nauki zajmującą się tym zagadnieniem jest medycyna stylu życia. Jakie są jej założenia i czym różni się od medycyny konwencjonalnej?
SPIS TREŚCI:
1. Medycyna stylu życia – definicja
2. Medycyna stylu życia – historia
3. Medycyna stylu życia – filary
4. Medycyna stylu życia – kto może zostać specjalistą?
5. Medycyna stylu życia w Polsce
6. Różnice między medycyną konwencjonalną a medycyną stylu życia
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Medycyna stylu życia – definicja
Medycyna stylu życia jest specjalnością medyczną, która wykorzystuje terapeutyczne zmiany w codziennych nawykach jako główne narzędzie w leczeniu chorób przewlekłych, m.in. chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2 i otyłości. Specjaliści w tej dziedzinie opierają się na faktach naukowych, a prowadzona przez nich terapia jest skupiona na pacjencie jako całości i często angażuje go w proces terapeutyczny. Pozwala to na leczenie, a często również całkowite ustąpienie wspomnianych chorób.
Medycyna stylu życia koncentruje się na 6 głównych obszarach nazywanych filarami:
– odżywianiu,
– aktywności fizycznej,
– śnie,
– paleniu tytoniu (oraz wykorzystywaniu innych używek),
– wsparciu społecznym,
– radzeniu sobie ze stresem.
2. Medycyna stylu życia – historia
Mimo iż znaczenie codziennych życiowych wyborów znane jest już od czasów starożytnych (co znajduje odzwierciedlenie m.in. w słynnym cytacie Hipokratesa – ojca medycyny: „niechaj pożywienie będzie lekarstwem, a lekarstwo pożywieniem”), to pojęcie medycyny stylu życia jest stosunkowo nowe. Po raz pierwszy użyto go jako nazwy sympozjum w 1989 r., zaś w latach 90. XX w. zaczęło pojawiać się w tytułach publikacji naukowych (B. Yeh, I. Kong 2013).
W kolejnych latach powstawały czasopisma poświęcone temu zagadnieniu – „Journal of Lifestyle Medicine”, „American Journal of Lifestyle Medicine” oraz „Lifestyle Medicine”. W 2004 r. została założona pierwsza organizacja zajmująca się promocją oraz wdrażaniem idei medycyny stylu życia – American College of Lifestyle Medicine, obecnie zaś (listopad 2022) na całym świecie funkcjonuje 27 takich towarzystw.
3. Medycyna stylu życia – filary
Jak wspomniano wcześniej, założenia medycyny stylu życia opierają się na 6 filarach. Warto zatem przyjrzeć się, w jaki sposób podchodzą do nich specjaliści oraz jakie zalecenia i zmiany są rekomendowane.
Filar I – odżywianie
Sposób żywienia, który jest pierwszym z filarów, powinien opierać się na produktach niskoprzetworzonych, głównie pochodzenia roślinnego. Zaleca się, by bazą dla posiłków były warzywa – zarówno zielone liściaste, jak i te w innych kolorach. Ważnym elementem są także rośliny strączkowe (bogactwo białka i błonnika) oraz orzechy i pestki (będące źródłem tłuszczu).
Podaż węglowodanów powinny zapewnić produkty pełnoziarniste, gruboziarniste kasze oraz nieoczyszczony ryż. Warto zaznaczyć, że zasady te spójne są z zaleceniami wielu organizacji zajmujących się dietetyką i żywieniem, w tym polskiego Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej. Należy także podkreślić, że zachęty do stosowania diety opartej głównie na produktach roślinnych nie oznaczają konieczności całkowitej rezygnacji z mięsa i produktów odzwierzęcych. Stosowanie modelu zdrowej diety śródziemnomorskiej bądź DASH jako odpowiedniego sposobu żywienia również jest rekomendowane. Menu wegetariańskie czy wegańskie uznaje się za bezpieczny model żywienia – pod warunkiem, że jest prawidłowo zbilansowane i uzupełnione o odpowiednią suplementację.
W medycynie stylu życia zwraca się także uwagę na to, że proponowane zmiany powinny być dostosowane do pacjenta (jego wieku, stanu zdrowia, możliwości oraz motywacji do wprowadzenia zmian) oraz praktyczne do wprowadzenia (poprzez przekazanie konkretnych rozwiązań, przepisów czy ustalenie realnych celów).
Filar II – aktywność fizyczna
Drugim ważnym dla medycyny stylu życia obszarem jest aktywność fizyczna – zarówno ta codzienna, spontaniczna (podczas sprzątania, gotowania czy robienia zakupów), jak i ćwiczenia wykonywane w celu poprawy kondycji oraz stanu zdrowia. Sugeruje się zadbanie szczególnie o tę drugą formę ruchu – obecne rekomendacje dla osób dorosłych wskazują na 150–300 minut ćwiczeń o umiarkowanej intensywności w ciągu tygodnia (dobrze, aby była ona rozłożona, np. 30–60 minut przez 5 dni) lub 75–150 minut treningu o dużej intensywności. Ćwiczenia mogą stanowić połączenie aktywności o różnej intensywności; powinny obejmować także trening siłowy dla wszystkich grup mięśni.
Zalecenia podlegają modyfikacji w specyficznych sytuacjach, tj. w przypadku osób, których stan zdrowia powoduje ograniczenia w wykonywaniu aktywności fizycznej, kobiet w okresie ciąży i połogu, a także seniorów (> 65 r.ż.). Rodzaj ćwiczeń powinien być dostosowany do możliwości i preferencji pacjenta. Zaleca się konsultację z fizjoterapeutą bądź innym specjalistą w celu ustalenia indywidualnego planu oraz monitorowania jego realizacji.
Filar III – sen
Często pomijanym, a niezwykle ważnym dla zdrowia aspektem jest odpowiednia higiena snu. W przypadku dorosłych nocny wypoczynek powinien trwać 7–9 godzin. Zdarzają się jednak osoby, które do prawidłowego funkcjonowania potrzebują dłuższego czasu snu (5–10% populacji wymaga więcej niż 9 godzin) bądź krótszego (5% – mniej niż 6 godzin). Dodatkowo należy zadbać o odpowiednie warunki.
Sypialnia powinna być cicha, chłodna i ciemna, zaś na 2 godziny przed snem warto unikać obfitych posiłków, alkoholu oraz kofeiny, a także dużej ekspozycji na światło (również z urządzeń elektronicznych). Korzystne jest utrzymywanie stałych pór zasypiania oraz budzenia się, codzienna ekspozycja na naturalne światło słoneczne oraz aktywność fizyczna w ciągu dnia.
Filar IV – palenie tytoniu i inne używki
Rezygnacja z używek oraz niekorzystnych nawyków to filar, który różni się od pozostałych, ponieważ w odniesieniu do niego zamiast wprowadzać modyfikacje, dąży się do całkowitego zaprzestania określonych zachowań. Zalicza się do nich m.in. palenie tytoniu, przyjmowanie substancji psychoaktywnych, nadmierna konsumpcja alkoholu, a także kompulsywne jedzenie.
Specjaliści medycyny stylu życia wykorzystują różne techniki mające na celu zmianę przyzwyczajeń: dialog motywacyjny, medytację uważności czy wspólną z pacjentem identyfikację mechanizmu pobudzającego chęć sięgnięcia po używkę i próbę zastąpienia go pozytywnym zachowaniem – aktywnością fizyczną, medytacją, słuchaniem muzyki czy kontaktami społecznymi. W szczególnych przypadkach konieczne może być skierowanie pacjenta do specjalistycznej placówki leczenia uzależnień.
Filar V – wsparcie społeczne
Kolejnym obszarem jest wsparcie społeczne. Zauważono, że ludzie funkcjonują lepiej w grupie społecznej, tworząc wartościowe więzi oraz uzyskując wsparcie od bliskich osób, natomiast brak tych elementów negatywnie wpływa na zdrowie. Ważne jest zatem przeanalizowanie ilości oraz jakości kontaktów społecznych pacjenta i poziomu odczuwanej przez niego samotności, edukacja na temat znaczenia kontaktów (przede wszystkim doświadczanych w realnym świecie) oraz indywidualne poradnictwo dotyczące sposobów ich nawiązywania, np. w lokalnych grupach zainteresowań, poprzez sport czy wolontariat.
Filar VI – stres
Radzenie sobie ze stresem jest ostatnim filarem medycyny stylu życia i w największym stopniu łączy się z pozostałymi pięcioma. Z codziennym stresem wywoływanym przez obowiązki służbowe, sytuację rodzinną, problemy zdrowotne czy inne bodźce ze środowiska zewnętrznego można radzić sobie poprzez spożywanie odżywczych posiłków, ulubioną formę aktywności fizycznej, odpoczynek czy kontakt z bliskimi. Część pacjentów wybiera także negatywne zachowania, takie jak używki czy niezdrowa żywność, które dają chwilowe poczucie wytchnienia.
Ważne jest zatem zidentyfikowanie obszarów stanowiących trudność i dobór odpowiednich technik radzenia sobie ze stresem. Wśród nich można wymienić różne formy medytacji, trening uważności czy ćwiczenia oddechowe; pozytywne działanie może mieć także zmniejszenie ilości czasu poświęcanego na korzystanie z mediów społecznościowych.
4. Medycyna stylu życia – kto może zostać specjalistą?
Obecnie medycyna stylu życia w Polsce nie jest rozpatrywana jako specjalizacja medyczna. Istnieje natomiast międzynarodowy program certyfikacji koordynowany przez International Board of Lifestyle Medicine. Przystąpić do niego mogą lekarze (posiadający aktywne prawo do wykonywania zawodu), ale również inni specjaliści posiadający tytuł magistra bądź doktora w dziedzinie powiązanej ze zdrowiem (np. fizjoterapeuta, dietetyk, pielęgniarz/pielęgniarka, absolwent zdrowia publicznego).
Szkolenie odbywa się w formie 30 godzin spotkań online oraz 10 godzin nauki na żywo, polegającej na udziale w wydarzeniu bądź konferencji organizowanej przez Regionalne Towarzystwo Medycyny Stylu Życia. Po odbyciu szkolenia kandydaci biorą udział w stacjonarnym egzaminie, którego pozytywne zaliczenie pozwala na uzyskanie tytułu Certyfikowanego Specjalisty Medycyny Stylu Życia (ang. International Board of Lifestyle Medicine Diplomate).
5. Medycyna stylu życia w Polsce
Polskie Towarzystwo Medycyny Stylu Życia powstało w 2018 r. w Warszawie. Jego misją jest tworzenie, rozwijanie, wdrażanie oraz promowanie opartych na dowodach naukowych praktyk i zachowań wspierających zdrowy styl życia z poszanowaniem planety. Działania organizacji skupiają się wokół prowadzenia i upowszechniania wyników badań naukowych oraz edukacji studentów, przedstawicieli zawodów medycznych, a także innych członków społeczeństwa w zakresie prozdrowotnego stylu życia, założeń medycyny stylu życia oraz pracy na rzecz jej rozwoju i powszechnego wprowadzania jej rozwiązań. W październiku 2022 r. organizacja liczyła ponad 400 członków. Więcej informacji na temat działalności towarzystwa znaleźć można na oficjalnej stronie internetowej.
6. Różnice między medycyną konwencjonalną a medycyną stylu życia
W książce Lifestyle Medicine: Managing disease of lifestyle in the 21st century autorzy zauważają szereg ważnych różnic w podejściu do pacjenta między medycyną stylu życia a medycyną konwencjonalną. Ta pierwsza włącza chorego w proces terapeutyczny, przenosi na niego część odpowiedzialności za przebieg leczenia i wymaga wprowadzenia przez niego znaczących zmian. Ważne są tu przede wszystkim czynniki związane ze stylem życia, zaś farmakoterapia stanowi uzupełnienie wprowadzanych modyfikacji. Medycyna stylu życia skupia się także na działaniach długoterminowych, motywacji oraz realizacji zaleceń przez pacjenta, który pozostaje pod opieką zespołu złożonego ze specjalistów różnych dziedzin medycznych (M. Battersby, G. Egger, J. Litt 2011).
7. Podsumowanie
Medycyna stylu życia jest nowym obiecującym podejściem do terapii chorób cywilizacyjnych. Angażuje przedstawicieli różnych dyscyplin medycznych, a to pozwala spojrzeć na pacjenta w szerszym ujęciu. Liczba specjalistów z jej zakresu stale się zwiększa, co daje nadzieję na jej dalszy rozwój oraz wprowadzanie założeń medycyny stylu życiu jako elementu podstawowej opieki zdrowotnej.
Bibliografia
Avoiding toxic substances and harmful behaviours, bslm.org.uk/harmful-substances/ (16.10.2022).
Baban K.A., Morton D.P., Lifestyle Medicine and Stress Management, „The Journal of Family Practice” 2022, 71(Suppl 1), 24–29.
Battersby M., Egger G., Litt J., Introduction to lifestyle medicine, Lifestyle medicine: managing disease of lifestyle in the 21st century, pod red. Eggera G., Binnsa A., Rossnera S., McGraw-Hill Australia 2011, 5.
Brewer J.A., Avoidance of Risky Substances: Steps to Help Patients Reduce Anxiety, Overeating, and Smoking, „The Journal of Family Practice” 2022, 71(1), 35–37.
Dedhia P., Maurer R., Sleep and Health-A Lifestyle Medicine Approach, „The Journal of Family Practice” 2022, 71(Suppl 1), 30–34.
Hauser M.E. et al., Nutrition-An Evidence-Based, Practical Approach to Chronic Disease Prevention and Treatment, „The Journal of Family Practice” 2022, 71(1), 5–16.
Holt-Lunstad J., Positive Social Connection: A Key Pillar of Lifestyle Medicine, „The Journal of Family Practice” 2022, 71(Suppl 1), 38–40.
How to Certify. FAQs & Exam Information, iblm.co/how/ (11.10.2022).
Minich D.M., Bland J.S., Personalized Lifestyle Medicine: Relevance for Nutrition and Lifestyle Recommendations, „The Scientific World Journal” 2013, 2013, epub.
Polskie Towarzystwo Medycyny Stylu Życia, ptmsz.pl/ (11.10.2022).
Sister Organizations, lifestylemedicineglobal.org/sister-organizations/ (11.10.2022).
The American College of Lifestyle Medicine, lifestylemedicine.org/ (11.10.2022).
The importance of good quality sleep, bslm.org.uk/the-importance-of-good-quality-sleep/ (16.10.2022).
Wolnicka K., Talerz zdrowego żywienia, ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/ (16.10.2022).
Yeh B., Kong I., The Advent of Lifestyle Medicine, „Journal of Lifestyle Medicine” 2013, 3(1), 1–8.
Young J., Bonnet J.P., Sokolof J., Lifestyle Medicine: Physical Activity, „The Journal of Family Practice” 2022, 71(1), 17–23.