Cukrzyca typu 1 – cukrzyca dzieci i młodzieży
Cukrzyca to określenie grupy chorób metabolicznych związanych z nieprawidłowościami w produkcji lub działaniu insuliny. Wiąże się z podwyższonym poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią). Jedną z postaci tej choroby jest cukrzyca typu 1, inaczej nazywana cukrzycą insulinozależną. Choroba ta dotyka gównie ludzi młodych (< 30. r.ż.), a u jej podstaw leży proces autoimmunologiczny niszczący komórki β wysp trzustkowych.
SPIS TREŚCI:
1. Cukrzyca typu 1 – definicja i przyczyny
2. Cukrzyca typu 1 – objawy
3. Leczenie cukrzycy typu 1
4. Zalecenia dietetyczne
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Cukrzyca typu 1 – definicja i przyczyny
Cukrzyca typu 1 występuje rzadziej niż najbardziej rozpowszechniona cukrzyca typu 2 i obejmuje 10–15% wszystkich zachorowań. Jej przebieg jest burzliwy, a początek choroby zazwyczaj przypada między 10. a 15. rokiem życia (A. Szypowska, J. Mrukowicz 2017). Spowodowana jest niszczeniem komórek β trzustki, co prowadzi do niedoboru insuliny. Dzieje się to w procesie autoimmunologicznym, w którym układ odpornościowy organizmu atakuje własne tkanki i komórki poprzez wytwarzanie przeciwciał. Wśród powodów odpowiedzialnych za występowanie choroby wyróżnia się czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe, jednak dokładna przyczyna nadal nie została wyjaśniona. Istotną rolę odgrywa predyspozycja genetyczna do chorób autoimmunologicznych (oprócz cukrzycy będą to także np. choroba Hashimoto, celiakia czy nadczynność tarczycy). Pewną rolę w inicjowaniu mogą również odgrywać zakażenia wirusowe. Nieleczona cukrzyca typu 1 jest chorobą śmiertelną, jednak odpowiednie leczenie może zapobiec pojawieniu się powikłań oraz umożliwia prowadzenie normalnego i aktywnego życia.
2. Cukrzyca typu 1 – objawy
W przeciwieństwie do przebiegu cukrzycy typu 2 objawy często rozwijają się szybko i gwałtownie, a widoczne stają się wówczas, gdy 80–90% komórek β trzustki jest nieaktywnych. Typowe symptomy to:
– wzmożone pragnienie (polidypsja),
– wzmożony głód (polifagia),
– zmęczenie i senność,
– rozmyte widzenie,
– nudności,
– utrata masy ciała,
– częste oddawanie moczu (poliuria), moczenie nocne,
– skłonność do infekcji,
– sucha skóra i błony śluzowe.
Bardzo wysoki poziom cukru może prowadzić do kwasicy i śpiączki ketonowej. Kwasica ketonowa wynika z niedoboru insuliny i jest stanem zagrożenia życia. Jej objawami są: ból brzucha, zapach acetonu z ust, nudności i wymioty, przyspieszony oddech, zaburzenia świadomości. Rozpoznanie cukrzycy opiera się na badaniu poziomu glukozy we krwi, który w tym przypadku zwykle jest bardzo wysoki. Stężenie insuliny z kolei jest obniżone lub bliskie zeru.
3. Leczenie cukrzycy typu 1
Osoby chorujące na cukrzycę wymagają długoterminowego leczenia prowadzonego przez zespół specjalistów: lekarza diabetologa, dietetyka oraz psychologa. Celem leczenia jest osiągnięcie zbliżonych do prawidłowych wartości glikemii, unikanie hipoglikemii oraz zapobieganie powikłaniom choroby. U dzieci i młodzieży szczególnie ważne jest również zagwarantowanie prawidłowego rozwoju organizmu.
Podstawowym sposobem leczenia cukrzycy typu 1 jest intensywna insulinoterapia za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny lub z użyciem osobistej pompy insulinowej. Leczenie świeżo rozpoznanej cukrzycy przebiega w szpitalu, gdzie dodatkowo przeprowadzana jest edukacja chorego na temat m.in. monitorowania glikemii, prowadzenia insulinoterapii, rozpoznawania objawów hipoglikemii oraz żywienia. Taka edukacja, zwłaszcza w przypadku młodocianych, powinna obejmować nie tylko samego pacjenta, ale także jego rodzinę i osoby z najbliższego otoczenia (np. nauczycieli, opiekunów, trenerów).
W cukrzycy typu 1 niezbędne jest dostarczanie insuliny z zewnątrz. Leczenie konieczne jest do końca życia. Insulinę podaje się podskórnie za pomocą pena (wstrzykiwacza wielokrotnego użytku) lub poprzez pompę insulinową (urządzenie do ciągłego podawania insuliny, stale noszone przez diabetyka). W przypadku używania penów stosowane są analogi insuliny ludzkiej długodziałającej oraz insuliny ludzkiej o przyspieszonym działaniu, natomiast przy pompie insulinowej tylko insulina krótkodziałająca. Dobowe zapotrzebowanie zależne jest od wieku i aktywności fizycznej, a także zmienia się w sytuacjach szczególnych (np. stres, infekcje). Całkowita dawka dobowa składa się z insuliny bazowej oraz insuliny podawanej do posiłków (tzw. bolusy).
Utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi wymaga wykonywania samodzielnych pomiarów za pomocą glukometru lub metody bardziej nowoczesnej – systemu ciągłego monitorowania glikemii (CGM). Glukometr wymaga punktowego nakłucia palca i pobrania niewielkiej ilości krwi. Następnie krew nanosi się na specjalny pasek testowy i po krótkim oczekiwaniu wyświetla się wynik. Pomiar glukometrem zazwyczaj wykonuje się kilka do kilkunastu razy na dobę. Zdecydowanie wygodniejszym, ale niestety dużo bardziej kosztownym rozwiązaniem jest system ciągłego monitorowania glikemii. Technologia ta daje dostęp do wyników poziomu glukozy przez całą dobę bez konieczności nakłuwania palca.
4. Zalecenia dietetyczne
Sposób odżywiania stanowi istotny element postępowania terapeutycznego, jednak podstawowe zasady żywienia osób z cukrzycą typu 1 nie różnią się od zasad zdrowego żywienia dla ogólnej populacji i nie wymagają wprowadzenia wielu restrykcji. Celem diety jest zapobieganie powikłaniom choroby, normalizacja stężenia glukozy i przeciwdziałanie incydentom hipo- i hiperglikemii. Szczególnie ważne jest uwzględnienie związku menu z leczeniem insuliną. Osoby chore powinny umieć oszacować zawartość węglowodanów w porcji produktu – w tym celu oblicza się wymienniki węglowodanowe. Jeden taki wymiennik określa ilość produktu zawierającą 10 g węglowodanów przyswajalnych (węglowodany ogółem bez błonnika pokarmowego). Liczba wymienników ustalana jest indywidualnie z lekarzem diabetologiem na podstawie wieku, masy ciała, wzrostu i aktywności fizycznej pacjenta. Znajomość liczby wymienników węglowodanów w posiłku pozwala na dopasowanie ilości insuliny podawanej w bolusie. W przypadku leczenia za pomocą osobistej pompy insulinowej należy uwzględnić także wymienniki białkowo-tłuszczowe (ilość produktu, który zawiera 100 kcal z białka i tłuszczu).
Żywienie osoby chorującej na cukrzycę typu 1 powinno opierać się na regularnych posiłkach i uwzględniać wszystkie grupy podstawowych składników pokarmowych.
Węglowodany
Szczególną uwagę w diecie cukrzyków zwraca się na węglowodany, które mają bezpośredni wpływ na glikemię po posiłku. Ich udział w menu powinien pokrywać ok. 45–50% zapotrzebowania na energię. Podaż cukrów prostych należy zredukować do < 10% zapotrzebowania kalorycznego, zaleca się więc eliminację białego cukru i słodyczy oraz ograniczenie produktów zawierających cukier dodany. Dobrze jest wybierać żywność, w której obecne są węglowodany złożone o dużej zawartości błonnika. Przykładem mogą być: pełnoziarniste pieczywo, makaron z pełnego ziarna, kasze (gryczana, jaglana, pęczak, perłowa), brązowy ryż, płatki zbożowe, otręby i mąki pełnoziarniste. Błonnik opóźnia wchłanianie węglowodanów, daje uczucie sytości i zapobiega wahaniom glukozy.
Posiłki warto komponować ze składników o niskim i średnim indeksie oraz ładunku glikemicznym. Wskaźniki te pokazują, jak po danym produkcie lub posiłku zmieni się poziom glukozy we krwi. Żywność o niskim indeksie glikemicznym powoduje powolny wzrost stężenia cukru, mniejszy wyrzut insuliny i na dłużej daje uczucie sytości. W Internecie dostępne są tabele indeksu glikemicznego – można w nich łatwo sprawdzić, do której grupy należy dany produkt. Ładunek glikemiczny natomiast jest wskaźnikiem dokładniejszym, który uwzględnia również wielkość zjedzonej porcji. Podczas wybierania produktów spożywczych warto zwrócić uwagę na oba te wskaźniki.
Dobrze również zwrócić uwagę na skrobię oporną, czyli nietrawioną przez organizm – oporną na działanie enzymów trawiennych. Zaliczana jest ona do nierozpuszczalnych frakcji błonnika. Im większa jej zawartość w produkcie, tym mniejsze jest wchłanianie glukozy. Skrobia oporna powstaje w procesie retrogradacji (przemiany części skrobi w strukturę nieprzyswajalną), np. pod wpływem kilkugodzinnego chłodzenia. Z tego powodu warto niektóre produkty, takie jak makaron, kasze, ziemniaki czy ryż, ugotować dzień wcześniej i podgrzać przed podaniem.
Białko i tłuszcze
Podobnie jak w zaleceniach dla populacji ogólnej białko powinno stanowić 15–20% dziennego zapotrzebowania na energię. Korzystne jest spożywanie białka pochodzenia roślinnego znajdującego się głównie w nasionach roślin strączkowych. Tłuszcze natomiast powinny pokrywać 30–35% zapotrzebowania na energię. Warto zaznaczyć, że dodatek tłuszczu do posiłku spowalnia wchłanianie glukozy. Ze względu na możliwość wystąpienia powikłań w obrębie naczyń krwionośnych należy ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, a zadbać o odpowiednią podaż niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3 i omega-6). Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg na dobę, a u osób z wysokim stężeniem cholesterolu frakcji LDL – 200 mg na dobę.
Bibliografia
Bober J., Pacjent z cukrzycą typu I - praktyczny przewodnik dla dietetyka, kcalmar.com/dietetyk/blog/2020/12/01/pacjent-z-cukrzyca-typu-i-praktyczny-przewodnik-dla-dietetyka/ (17.12.2022).
Hanas R., Cukrzyca typu 1 u dzieci, młodzieży i dorosłych, Warszawa 2010.
Juruć A., Pisarczyk-Wiza D., Wierusz-Wysocka B., Zalecenia dietetyczne i zachowania żywieniowe u osób z cukrzycą typu 1 — czy mają wpływ na kontrolę metaboliczną?, „Diabetologia Kliniczna” 2014, 3(1), 22–30.
Katra B., Cukrzyca typu 1, mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ1/65948,cukrzyca-typu-1 (17.12.2022).
Szypowska A., Mrukowicz J., Cukrzyca, Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, pod red. Szajewskiej H., Horvath A., Kraków 2017, 238–247.
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, „Current Topics in Diabetes” 2022, 2(1), 1–134.
