Cukrzyca – objawy, postępowanie, czynniki ryzyka
Zachorowalność na cukrzycę zwiększa się z każdym rokiem – dotyka ona już ponad 400 mln ludzi na świecie, z czego ponad 2,5 mln osób w Polsce. Od lat obserwuje się tendencje wzrostowe tych danych, a eksperci oceniają, że przypadków jest jeszcze więcej – pozostają one jednak niezdiagnozowane. Wykrycie choroby na wczesnym etapie jest niezwykle ważne, gdyż zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań oraz ciężkiego przebiegu cukrzycy. Żeby to umożliwić, warto wiedzieć, jakie są jej objawy oraz jak zareagować, gdy już występują.
SPIS TREŚCI:
1. Cukrzyca – definicja
2. Cukrzyca – typy
3. Cukrzyca – objawy
4. Cukrzyca – czynniki ryzyka
5. Cukrzyca – diagnostyka i postępowanie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Cukrzyca – definicja
Zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego cukrzyca to „grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym stężeniem glukozy we krwi – przyp. autora) wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych”. Insulina jest hormonem biorącym udział w regulacji stężenia glukozy we krwi – jej obecność umożliwia wnikanie tego składnika do komórek i zmniejszenie jego ilości krążącej po organizmie wraz z osoczem. Produkowana jest w trzustce i jej uwalnianie następuje w sytuacji podwyższenia stężenia glukozy, np. w wyniku trawienia po spożyciu posiłku.
Dział medycyny zajmujący się problemem cukrzycy nazywany jest diabetologią; podczas leczenia pacjenci pozostają pod opieką lekarzy specjalistów – diabetologów, natomiast osoby chorujące na cukrzycę to diabetycy.
2. Cukrzyca – typy
Można wyróżnić kilka typów cukrzycy. Różnią się one między sobą przyczyną, przebiegiem czy sposobem leczenia. Do najczęściej rozpoznawanych należą:
– cukrzyca typu 1 – będąca chorobą autoimmunologiczną, w przebiegu której organizm atakuje i niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny, co prowadzi do jej bezwzględnego niedoboru. Najczęściej rozpoznawana jest na wczesnym etapie życia – w dzieciństwie, okresie dojrzewania lub u młodych dorosłych (poniżej 30. r.ż.);
– cukrzyca typu 2 – związana jest ze stopniową utratą zdolności komórek beta do wydzielania insuliny, a także insulioopornością, czyli stanem, w którym – mimo normalnego bądź podwyższonego stężenia insuliny – komórki nie reagują prawidłowo na jej działanie, co w konsekwencji prowadzi do podwyższenia stężenia glukozy we krwi; stanowi 80–90% wszystkich diagnozowanych przypadków cukrzycy i dotyka głównie osoby dorosłe, chociaż coraz częściej rozpoznaje się ją także u dzieci i młodzieży;
– cukrzyca ciążowa lub cukrzyca w ciąży – ciąża jest stanem, który w dużym stopniu oddziałuje na funkcjonowanie organizmu i często w jej trakcie rozwijają się zaburzenia funkcjonowania gospodarki węglowodanowej; z tego względu kobiety ciężarne między 24. a 28. tygodniem ciąży kierowane są na doustny test obciążenia glukozą pozwalający na zdiagnozowanie cukrzycy ciążowej; czasami dochodzi do sytuacji, w której cukrzyca innego typu jest zdiagnozowana w ciąży po raz pierwszy – mowa wówczas o cukrzycy w ciąży;
– inne typy cukrzycy wywołane zaburzeniami genetycznymi, stosowaniem niektórych leków oraz występujące w przebiegu innych chorób (m.in. mukowiscydozy) czy infekcji.
3. Cukrzyca – objawy
Cukrzyca (w szczególności typu 2) jest chorobą, która może rozwijać się przez wiele lat. Jej objawy mogą zatem również nasilać się z upływem czasu bądź pojawić się nagle, z dużą intensywnością. Jakie sygnały są alarmujące i mogą wskazywać na występowanie choroby?
Wśród najczęstszych wymienia się:
– wzmożone pragnienie – pacjenci spożywają nawet do kilku litrów płynów dziennie,
– zwiększone wydalanie moczu – może być związane ze spożywaniem dużej ilości płynów, ale także z zaburzeniami pracy nerek wywołanymi obecnością glukozy w moczu,
– utratę masy ciała, która nie jest spowodowana celowym procesem odchudzania,
– zwiększony apetyt,
– osłabienie i wzmożoną senność, szczególnie w okresach poposiłkowych.
Do mniej typowych objawów zalicza się występowanie stanów zapalnych i zmian ropnych na skórze oraz w obrębie narządów moczowo-płciowych, a także zaburzeń widzenia (pojawienie się tych dolegliwości może świadczyć o zaawansowanym stadium choroby).
4. Cukrzyca – czynniki ryzyka
Nie u wszystkich pacjentów objawy się rozwiną, mogą one także pojawić się dopiero na zaawansowanym etapie cukrzycy. Z tego powodu na podstawie analizy dostępnych danych wyróżniono tzw. czynniki ryzyka, czyli sytuacje, w których prawdopodobieństwo rozwoju choroby jest zwiększone. Osoby, których one dotyczą, powinny regularnie (raz w roku) wykonywać badania diagnostyczne w kierunku cukrzycy – nawet mimo braku symptomów.
Wśród czynników tych wyróżnia się:
– występowanie nadwagi oraz otyłości – definiowanej jako wartość wskaźnika BMI ≥ 25 lub obwód talii powyżej 80 cm (u kobiet) oraz powyżej 94 cm (u mężczyzn),
– stwierdzone nadciśnienie tętnicze – wartości ≥ 140/90 mm Hg,
– podwyższone stężenie trójglicerydów we krwi (> 150 mg/dl lub 7,1 mmol/l) bądź obniżone cholesterolu frakcji HDL (< 40 mg/dl lub 1 mmol/l),
– obecność chorób układu sercowo-naczyniowego,
– występowanie cukrzycy wśród członków najbliższej rodziny (rodzice, rodzeństwo),
– u kobiet – przebycie cukrzycy ciążowej lub urodzenie dziecka o masie ciała powyżej 4 kg, a także rozpoznanie zespołu policystycznych jajników (PCOS),
– przynależność do grupy środowiskowej lub etnicznej szczególnie narażonej na występowanie cukrzycy (np. Afroamerykanie, Latynosi, rdzenni Amerykanie oraz niektórzy mieszkańcy Azji),
– niską aktywność fizyczną,
– stwierdzenie stanu przedcukrzycowego (podwyższonego stężenia glukozy) w poprzednich badaniach,
– wiek – u wszystkich osób powyżej 45. roku życia, nawet gdy nie występują dodatkowe czynniki ryzyka, badania należy przeprowadzać co trzy lata.
5. Cukrzyca – diagnostyka i postępowanie
W przypadku podejrzenia występowania cukrzycy najlepiej zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu – lekarza rodzinnego w przychodni POZ. Na podstawie wywiadu będzie on w stanie zdecydować o kolejnych krokach oraz skierować na badania diagnostyczne. Mogą one obejmować:
– pomiar glikemii przygodnej – polega na pobraniu krwi oraz oznaczeniu w niej stężenia glukozy w dowolnym momencie dnia, bez wcześniejszego przygotowania; wartość ≥ 200 mgl/dl (11,1 mmol/l) oraz obecność opisanych wcześniej objawów pozwala na stwierdzenie występowania cukrzycy,
– pomiar glikemii na czczo – krew do oznaczenia stężenia glukozy pobierana jest w godzinach porannych, po 8–14 godzinach od ostatniego posiłku (nie należy także pić płynów posiadających wartość energetyczną, dozwolone jest spożycie wody); dwukrotne uzyskanie wyniku ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l) świadczy o występowaniu cukrzycy (badania wykonywane w różnych dniach),
– oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c), czyli wskaźnika pozwalającego określić średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy – badanie również obejmuje pobranie krwi, zaś wynik wyrażany jest zwykle w procentach; wartości ≥ 6,5% (48 mmol/mol) pozwalają potwierdzić występowanie cukrzycy,
– wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT, ang. oral glucose tolerance test) – badanie to wykonywane jest w godzinach porannych, na czczo, a osoba badana powinna być wypoczęta, po przespanej nocy; po zgłoszeniu się na badanie pobierana jest krew i oznaczana glikemia, następnie pacjent otrzymuje do wypicia w przeciągu 5 minut roztwór 75 g glukozy; później osoba badana pozostaje w miejscu wykonywania testu na 2 godziny – czas ten ma być spędzony w spoczynku, np. na czytaniu książki czy gazety'; po godzinie oraz po 2 godzinach od przyjęcia roztworu glukozy ponownie pobierana jest krew i oznaczana glikemia – jeżeli po upływie 120 minut jej wartość jest równa 200 mg/dl (11,1 mmol/l) bądź ją przekracza, wówczas świadczy to o występowaniu cukrzycy.
Warto podkreślić, że wszelkie badania mające na celu postawienie diagnozy powinny być wykonywane z krwi żylnej, nie zaś przy użyciu glukometru, który jest narzędziem przeznaczonym do kontroli glikemii u diabetyków. Nie należy także samodzielnie interpretować wyników oraz podejmować działań terapeutycznych bez konsultacji z lekarzem.
Po wykonaniu badań diagnostycznych lekarz jest w stanie zdecydować o dalszym postępowaniu – metodach leczenia, zaleceniach dotyczących stylu życia, a także konieczności wykonania dodatkowych badań mających na celu ocenę występowania ewentualnych powikłań bądź konieczności skierowania na konsultację z lekarzem specjalistą.
Bibliografia
Araszkiewicz A. et al., 2021 Guidelines on the management of patients with diabetes. A position of Diabetes Poland, „Clinical Diabetology” 2021,10(1), 1–113.
Diabetes, who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes (16.02.2022).
Fiłon J., Cukrzyca – wyzwanie zdrowia publicznego w XXI w., Białystok 2019.
Kliniczny zarys chorób wewnętrznych, pod red. Cymersa M. et al., Poznań 2013, 214.
Towpik I. et al., Epidemiology of diabetes in Poland in 2014–2017, „Clinical Diabetology” 2020, 9(5), 279–285.
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, „Diabetologia Praktyczna” 2021, 7(1), 84–90.
