Astma a sport – czy aktywność fizyczna jest wskazana przy astmie?
Mianem astmy określa się przewlekłą chorobę układu oddechowego, która nie może zostać całkowicie wyleczona. Odpowiednia farmakoterapia wraz ze zmianą stylu życia pozwalają jednak kontrolować chorobę i zapobiec jej dalszemu rozwojowi. Niejednokrotnie można natrafić na informację, że sport stanowi zagrożenie dla astmatyka. Czy rzeczywiście aktywność fizyczna jest przeciwwskazana osobom chorującym na astmę?
SPIS TREŚCI:
2. Objawy astmy – na czym polega atak astmatyczny?
3. Uprawianie sportu przy astmie – czy istnieje ryzyko dla chorego?
4. Jak działają leki na astmę?
5. Zioła na astmę – co stosować, aby wspomóc układ oddechowy?
6. Dieta a astma – czy istnieje realny związek?
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Astma – przyczyny
W dominującej liczbie przypadków astma ma podłoże alergiczne. Wyzwalają ją przeważnie czynniki wziewne, m.in. roztocza kurzu domowego, zwierzęca sierść, pyłki roślinne, pleśń i zarodniki grzybów. Alergenami mogą być również niektóre produkty spożywcze (np. mleko, jaja, soja, orzechy, skorupiaki), jad owadów błonkoskrzydłych czy środki farmakologiczne (np. aspiryna, beta-blokery). Reakcja uczuleniowa polega na wzroście uwalniania przeciwciał IgE, które powodują zmiany zapalne i prowadzą do rozwoju tzw. ataku astmatycznego.
Istnieje jednak szereg czynników mogących potęgować ryzyko występowania astmy. Należą do nich:
– dym papierosowy,
– zanieczyszczenia powietrza,
– przesadnie suche i zimne powietrze,
– silne przeżycia emocjonalne, np. duży stres, panika.
Warto też dodać, że w niektórych przypadkach astma jest uwarunkowana genetycznie. Zwiększone prawdopodobieństwo dziedziczenia choroby następuje u dzieci, których rodzice są astmatykami (zwłaszcza matka). Astma może być także rezultatem wieloletniej ekspozycji na dym tytoniowy i zanieczyszczone powietrze, częstych infekcji dróg oddechowych, innych chorób alergicznych (np. kataru siennego, atopowego zapalenia spojówek), choroby refluksowej przełyku oraz otyłości.
2. Objawy astmy – na czym polega atak astmatyczny?
Mechanizm ataku czy też napadu astmy wiąże się ze zwiększeniem poziomu przeciwciał IgE i wyzwolonej reakcji zapalnej. Stan zapalny oskrzeli prowadzi do podrażnienia dróg oddechowych, co w konsekwencji wywołuje nadmierne napięcie i pogrubienie mięśniówki gładkiej. Towarzyszy temu wzmożenie produkcji i wydzielania plwociny (śluzu). W rezultacie reakcja alergiczna powoduje zmniejszenie drożności dróg oddechowych, co skutkuje charakterystycznymi objawami:
– dusznością,
– spadkiem wydolności,
– świszczącym oddechem,
– uciążliwym i suchym kaszlem,
– bólem i ściskiem w obrębie klatki piersiowej.
Wpływ astmy na odporność
Częste ataki astmatyczne i związany z nimi problem utrzymującego się stanu zapalnego wskutek wzmożonej produkcji przeciwciał nie mają korzystnego wpływu na układ immunologiczny. Wielu astmatyków boryka się z obniżoną odpornością. Rezultatem tego jest podatność organizmu na rozwój infekcji dróg oddechowych (np. grypy, zapalenia zatok), innych chorób alergicznych (np. atopowego zapalenia skóry) czy zakażeń uwarunkowanych niekorzystnym oddziaływaniem chorobotwórczych drobnoustrojów (np. grzybicy dróg oddechowych, wirusowego zapalenia jelit).
3. Uprawianie sportu przy astmie – czy istnieje ryzyko dla chorego?
W kwestii aktywności fizycznej warto wspomnieć o tzw. astmie wysiłkowej, która dotyczy osób dorosłych i dzieci. Ten rodzaj astmy to rezultat niekontrolowanego skurczu oskrzeli następującego w trakcie wysiłku. Jest on uwarunkowany wzmożonym przepływem krwi przez drogi oddechowe. W rezultacie dochodzi do ograniczonej drożności i napadu astmatycznego. Problem astmy wysiłkowej może być także wynikiem innych czynników:
– wdychania zimnego i suchego powietrza, np. w trakcie jazdy na nartach lub biegania zimą;
– ćwiczeń na wolnym powietrzu w czasie wiosny i lata, czyli sezonu pylenia drzew i krzewów;
– w kwestii treningów outdoorowych pojawia się ryzyko kontaktu z zanieczyszczeniami powietrza czy psią sierścią;
– przebywania w pomieszczeniu o znikomej wilgotności powietrza, np. podczas ćwiczeń na niewielkiej siłowni przy dużej liczbie osób trenujących.
Sport a astma – korzyści dla zdrowia
Popularne powiedzenie „sport to zdrowie” jest w pełni uzasadnione w przypadku astmy. Choć aktywność fizyczna może stanowić jeden z czynników ryzyka występowania niespodziewanego napadu duszności, to trudno zaprzeczyć, że sport stanowi realne wsparcie dla organizmu. Dzięki regularnym ćwiczeniom organizm zwiększa wydolność oddechową, co jest możliwe wskutek poprawy adaptacji wysiłkowej. Każdy kolejny trening sprawia, że astmatycy lepiej znoszą zmęczenie, co w efekcie prowadzi do tego, że oskrzela nie są aż tak bardzo podatne na skurcz. Co więcej, aktywność fizyczna ma szereg innych zalet dla osób z astmą – m.in. zwiększa ruchomość klatki piersiowej, wzmacnia odporność, prowadzi do wzrostu pojemności życiowej płuc, polepsza siłę i wytrzymałość mięśni oddechowych oraz wspomaga kontrolę prawidłowej masy ciała.
Jak ćwiczyć z astmą? Praktyczne wskazówki
1. Przed przystąpieniem do treningu należy wykonać rozgrzewkę, która powinna potrwać kilkanaście minut. Dzięki temu układ oddechowy będzie właściwie przygotowany do zaplanowanego treningu.
2. Zanim astmatyk rozpocznie ćwiczenia, zaleca się aplikację leku wziewnego – podanie preparatu przeciwastmatycznego zminimalizuje szansę napadu duszności podczas ćwiczeń, co jest możliwe dzięki ograniczeniu skurczu oskrzeli.
3. Podczas ćwiczeń należy pamiętać o zasadzie prawidłowego oddychania – wdech powietrza nosem pozwala na jego ogrzanie i oczyszczanie.
4. U astmatyków nie poleca się dynamicznego, długotrwałego i wyczerpującego treningu. O wiele korzystniejszą opcją jest wysiłek rozłożony w czasie, a sama dyscyplina powinna charakteryzować się umiarkowanym lub niskim poziomem intensywności (np. joga, nordic walking czy tenis ziemny). Niemniej jednak jest to kwestia wielce indywidualna i uzależniona od aktualnego stanu zdrowia, ponieważ dobrze kontrolowana choroba może być bezproblemowo tolerowana nawet u biegaczy długodystansowych czy kolarzy.
5. Intensywność treningowa powinna być powoli i stopniowo wyciszana. Nagłe przerwanie treningu może poskutkować wyzwoleniem skurczu oskrzeli, co spowoduje napad duszności.
6. Warto pamiętać o wcześniej wspomnianych czynnikach ryzyka, tj. zimnym i suchym powietrzu czy możliwym kontakcie z rozmaitymi alergenami wziewnymi.
Powyższe wskazówki są oczywiście ogólnikowe – astmatyk i lekarz powinni wspólnie ocenić możliwości układu oddechowego w kontekście aktywności fizycznej.
4. Jak działają leki na astmę?
W przypadku astmy stosowane preparaty podawane są drogą wziewną przy pomocy inhalatorów, dzięki czemu substancje czynne leku dostarczane są prosto do oskrzeli. Leki wziewne gwarantują też szybki efekt terapeutyczny m.in. z uwagi na ominięcie przewodu pokarmowego.
Aktualne wytyczne dotyczące leczenia farmakologicznego astmy są zawarte w raporcie GINA z 2022 r. Obecnie najistotniejszą rolę odgrywają preparaty złożone, które wykorzystuje się jednakowo do kontrolowania choroby, zapobiegania jej rozwoju oraz doraźnego przeciwdziałania napadom duszności. Leki złożone na astmę to w zdecydowanej większości połączenie:
– przeciwzapalnych glikokortykosteroidów;
– długo działających beta2-mimetyków odpowiedzialnych za rozszerzenie oskrzeli.
Oprócz tego astmatycy mogą stosować też inne leki, np. krótko działające beta2-mimetyki lub preparaty antyleukotrienowe.
5. Zioła na astmę – co stosować, aby wspomóc układ oddechowy?
Fitoterapia znajduje zastosowanie w rozmaitych schorzeniach, w tym również w astmie. Zioła, a zwłaszcza ich olejki eteryczne, zawierają szereg cennych komponentów aktywnych o wielowymiarowych korzyściach dla astmatyka. Część składników wykazuje właściwości antyzapalne, inne mogą być wartościowe w oczyszczaniu dróg oddechowych m.in. z uwagi na usprawnienie procesu usuwania zalegających pokładów śluzu i stymulowanie do odkrztuszania. Ponadto ziołowe olejki eteryczne wspomagają łagodzenie podrażnień błon śluzowych, zapewnienie im prawidłowego nawilżenia, a także przeciwdziałanie patogenom, które mogą powodować infekcje. Co więcej, są bardzo pomocne dla układu odpornościowego i wspierają zwalczanie wolnych rodników tlenowych.
Olejki eteryczne, które można wykorzystać u osób z astmą, to np. bazyliowy, cynamonowy, eukaliptusowy, goździkowy, miętowy, piołunowy, rozmarynowy, tymiankowy, szałwiowy. Ich użycie jest bardzo proste – najlepszym sposobem jest po prostu dodanie ich do gorącej wody np. z dodatkiem soli. Wówczas przygotowany roztwór należy powoli wdychać pod przykryciem. To najprostsza i zarazem niezwykle ekonomiczna opcja inhalacji aromaterapeutycznej. Oprócz tego olejków można użyć w trakcie ciepłej kąpieli w wannie.
6. Dieta a astma – czy istnieje realny związek?
Plan żywieniowy osób chorujących na astmę niespecjalnie różni się od diety osób zdrowych. Warto jednak wiedzieć, że dzięki niektórym zmianom można dodatkowo wspomóc organizm. Mowa tu o:
– spożywaniu posiłków o niewielkiej objętości i w regularnych porach, co zapobiega przesadnemu uciskowi przepony;
– zwiększeniu ilości ciemnych owoców i warzyw w diecie (takich jak borówki, jagody, granat, papryka, żurawina), które są bogatym źródłem składników o działaniu antyoksydacyjnym i wspierającym odporność.
Zdrowe odżywianie pozwala utrzymać prawidłową masę ciała, co przekłada się na szereg innych korzyści dla zdrowia – m.in. optymalny poziom wydolności, ograniczenie zgagi i zaburzeń refluksowych, utrzymanie dobrego stanu mikroflory bakteryjnej jelit czy wsparcie gospodarki hormonalnej.
Ponadto należy pamiętać, że astma alergiczna może stwarzać ryzyko występowania alergii krzyżowej. Uczulenie na produkty spożywcze często wiąże się z nadwrażliwością organizmu na rozmaite alergeny wziewne, np. uczulenie na groch i orzeszki ziemne może wywoływać alergię na pyłki traw.
Bibliografia
Anderson SD., Daviskas E., The mechanism of exercise-induced asthma is…, „The Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2000, 106(3), 453–459.
Andrzejak R., Poręba R., Wpływ czynników środowiskowych na zwiększoną częstość występowania astmy oskrzelowej i innych chorób alergicznych, „Advances in Clinical and Experimental Medicine” 2004, 13(4), 703–708.
Balińska-Miśkiewicz W., Diagnostyka i leczenie astmy oskrzelowej u osób dorosłych, „Farmacja Polska” 2009, 65(11), 793–803.
Carlsen K.-H., Hem E., Stensrud T., Asthma in adolescent athletes, „Biritish Journal of Sports Medicine” 2011, 45(16), 1266–1271.
Del Giacco S.R. et al., Exercise and asthma: an overview, „European Clinical Respiratory Journal” 2015, 2(1), 27984.
Honomichl P., Sport and asthma in children and adolescents, „Pediatrie pro praxi” 2018, 19(2), 84–87.
Huntley A., Ernst E. „Herbal medicines for asthma: a systematic review, „Thorax” 2000, 55(11), 925–929.
Król S.K. et al., Aktywność biologiczna i farmakologiczna olejków eterycznych w leczeniu i profilaktyce chorób infekcyjnych, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2013, 67, 1000–1007.
Lambrecht B.N., Hammad H., The immunology of asthma, „Nature Immunology” 2015, 16(1), 45–56.
Likońska A., Kowalski M.L., Chałubiński M., Zmiany w zaleceniach Światowej Inicjatywy na Rzecz Zwalczania Astmy (GINA) 2019 – ważne modyfikacje sposobu leczenia, „Alergia Astma Immunologia” 2019, 24(3), 112–118.
Lis K., Bartuzi Z., Wpływ diety na występowanie i rozwój astmy, „Alergia Astma Immunologia” 2019, 24(1), 2–7.
Pac M., Aktualizacja raportu Global Initiative for Asthma (GINA) 2022), „Standardy Medyczne/Pediatria” 2022, 19, 717–720.
Porębski G., Obtułowicz K., Obtułowicz P., Astma i anafilaksja indukowana wysiłkiem, „Przegląd Lekarski” 2002, 59(6), 442–445.
Shergis J.L. et al., Herbal medicine for adults with asthma: a systematic review, „Journal of Asthma” 2016, 53(6), 650–659.
Skiepko U. et al., Czynniki zaostrzające przebieg astmy, „Alergia Astma Immunologia” 2013, 18(2), 81–85.
Wechsler M.E., Leczenie astmy w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej: nowe wytyczne, „Medycyna po Dyplomie” 2010, 19(7), 77–95.
Yang Z. et al., Yoga for asthma, „Cochrane Database of Systematic Reviews” 2016, 4, 1–61.
Zdrojewicz Z., Minczakowska K., Klepacki K., Rola aromaterapii w medycynie, „Family Medicine & Primary Care Review” 2014, 4, 387–391.
Ziment I., Tashkin D.P., Alternative medicine for allergy and asthma, „Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2000, 106(4), 603–614.