Anemia okiem dietetyka
Osłabienie, brak koncentracji, bóle i zawroty głowy, blada skóra – to pierwsze symptomy wskazujące na anemię. Najczęściej występuje u dzieci, młodych kobiet, jest znana także kobietom w ciąży. Dużo mówi się również o anemii u osób stosujących dietę roślinną.
Żelazo jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Musi być dostarczane wraz z dietą, ponieważ organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie go wyprodukować. Które produkty warto zatem włączyć do swojego codziennego jadłospisu, aby zadbać o odpowiednią podaż żelaza? Jaką dietę zaleca się w anemii?
SPIS TREŚCI:
1. Anemia – definicja i rodzaje niedokrwistości
2. Anemia – przyczyny i objawy
3. Czy warto wykonywać morfologię
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Anemia – definicja i rodzaje niedokrwistości
Anemia, zwana też niedokrwistością, to obniżenie stężenia hemoglobiny (Hb) poniżej normy i/lub zmniejszenie liczby erytrocytów (czerwonych krwinek) oraz hematokrytu. W zależności od stężenia hemoglobiny wyróżnia się niedokrwistość:
– łagodną – Hb 10–12,0 g/dl u kobiet, 10–13 g/dl u mężczyzn,
– umiarkowaną – Hb 8–9,9 g/dl,
– ciężką – Hb 6,5–7,9 g/dl,
– zagrażającą życiu – Hb poniżej 6,5 g/dl.
Główne rodzaje anemii:
– anemia z niedoboru żelaza (tzw. mikrocytarna) – to najczęstszy rodzaj niedokrwistości, erytrocyty są bardzo małe, przez co nie są zdolne do transportu tlenu, czyli pełnienia ich najważniejszej funkcji;
– anemia z niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego (tzw. makrocytarna, megaloblastyczna) – we krwi występuje zbyt mała liczba erytrocytów lub erytrocyty mają nieprawidłowy kształt.
Oprócz tego można wyróżnić anemię, która powstała w wyniku ostrej utraty krwi, anemię hemolityczną czy aplastyczną, związaną z niewydolnością szpiku. Niedokrwistości mikro- i makrocytarne są jednak najbardziej powszechne.
2. Anemia – przyczyny i objawy
Przyczyną występowania anemii mikrocytarnej jest zwykle niedobór żelaza, który może wynikać z:
– niedostatecznej podaży tego składnika z dietą,
– złego wchłaniania (np. w przebiegu zakażenia bakterią Helicobacter pylori),
– nadmiernej utraty żelaza (np. podczas menstruacji, urazu).
Należy pamiętać, że zapotrzebowanie na ten składnik zwiększa się u kobiet w ciąży, kobiet w trakcie dojrzewania, a czasem też u sportowców.
Objawy niedoboru żelaza:
– zmęczenie,
– osłabienie,
– senność,
– bladość skóry i śluzówek,
– zmniejszenie apetytu,
– bóle i zawroty głowy,
– trudności w skupieniu uwagi,
– nadmierne wypadanie włosów,
– łamliwość paznokci,
– szybkie bicie serca, zwłaszcza po wysiłku,
– częste uczucie zimna.
Anemia makrocytarna powstaje zazwyczaj w wyniku niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Niedostateczna ilość tych witamin może występować w źle zbilansowanej diecie wegetariańskiej lub wegańskiej. Na niedobory narażone są też osoby starsze lub nadużywające alkoholu. Anemia może rozwijać się w wyniku zaburzenia wchłaniania wspomnianych witamin, np. w przypadku otyłości lub SIBO.
Objawy są podobne do tych, które występują w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza. Należy pamiętać, że niedobór kwasu foliowego jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży lub planujących ciążę. Zwiększa ryzyko poronienia, wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu i poważnych zaburzeń. Dlatego tak ważne są zarówno zbilansowana dieta, jak i odpowiednia suplementacja.
Do przyczyn anemii można także zaliczyć niektóre choroby przewlekłe, przyjmowane leki, czynniki genetyczne czy infekcje (bakteryjne, wirusowe, grzybicze).
3. Czy warto wykonywać morfologię
Coraz więcej mówi się o wykonywaniu badań profilaktycznych, jednym z nich są badania krwi, najlepiej raz w roku. Oznaczenie morfologii jest ważne nie tylko w ocenie ogólnego stanu pacjenta, może być także pomocne w wykryciu poważnych chorób, w tym anemii.
Pełna morfologia ocenia poziom hemoglobiny, hematokrytu, liczbę czerwonych i białych krwinek, a także płytek krwi, które są odpowiedzialne za jej krzepliwość. W morfologii oceniane są także takie parametry jak:
– RBC (liczba krwinek czerwonych) – obniżona wartość może świadczyć o anemii,
– MCV (średnia objętość krwinki czerwonej) i RDW (rozpiętość rozkładu objętości erytrocytów) – wskaźnik pomocny w różnicowaniu typu anemii.
Jeżeli występują odchylenia w morfologii lub wyniki są niezadowalające, a pacjent ma objawy anemii, lekarz kieruje go na dalszą diagnostykę.
Poszerza się ją m.in. o badania poziomów żelaza, ferrytyny, transferyny, całkowitą zdolność wiązania żelaza (TIBC), utajoną zdolność wiązania żelaza (UIBC), poziom rozpuszczalnego receptora dla transferyny (sTfR), ilość kwasu foliowego czy witaminy B12.
Warta uwagi jest ferrytyna, czyli białko wiążące atomy żelaza i magazynujące je w organizmie. Niski poziom ferrytyny oznacza, że organizm ma małe zapasy żelaza, które wystarczą tylko na pewien czas. Jeżeli stężenie ferrytyny jest niskie (nawet przy prawidłowych pozostałych parametrach), oznacza to przedutajony lub utajony niedobór żelaza, który w przyszłość może prowadzić do rozwoju anemii.
Do badań należy się odpowiednio przygotować:
– krew należy oddawać między godziną 7.00 a 9.00, najlepiej zawsze w tym samym laboratorium,
– trzeba być na czczo (minimum 12 h),
– ostatni posiłek powinien być lekkostrawny i bez nabiału,
– wszystkie leki należy przyjąć po badaniu, nie przed. Suplementy i zioła warto odstawić na 3–5 dni,
– kilka dni przed badaniem nie wolno pić alkoholu,
– dzień lub dwa dni przed badaniem powinno się unikać forsownego wysiłku fizycznego,
– warto zredukować poziom stresu.
4. Dieta w anemii
Aby rozpocząć dietoterapię, warto znaleźć przyczynę anemii. Ustalenie czynnika wywołującego anemię będzie niezwykle istotne.
Plan żywieniowy należy dobrać indywidualnie. Zaleca się zwiększenie ilości produktów bogatych w żelazo, zarówno hemowe (zwierzęce), jak i niehemowe (roślinne).
Produkty obfitujące w żelazo:
– hemowe: podroby (w tym szczególnie wątróbka), czerwone mięso (głównie wołowina), drób, ryby, jaja;
– niehemowe: tofu, soja, fasola, ciecierzyca, soczewica, natka pietruszki, brokuły, zielone warzywa liściaste, pestki dyni, produkty z pełnego ziarna, otręby pszenne, buraki (szczególnie cenny jest zakwas z buraka).
W przypadku niedoboru witaminy B12 należy sięgać po mięso, podroby, ryby, jaja, ale również produkty mleczne (sery, twarogi, mleczne napoje fermentowane). Źródłem kwasu foliowego, który jest równie istotny w przypadku niedokrwistości, są ciemne warzywa liściaste (np. szpinak), kiełki zbóż, drożdże, jaja.
Bakterie jelitowe wytwarzają witaminę B12 w jelicie grubym, ale organizm nie jest w stanie jej wykorzystać, ponieważ wchłanianie tej witaminy zachodzi w jelicie cienkim przy udziale tzw. czynnika wewnętrznego IF (wytwarzanego w żołądku).
5. Praktyczne wskazówki
Oprócz dużej zawartości żelaza w produkcie ważna jest też jego przyswajalność i biodostępność. Żelazo w formie hemowej, czyli pochodzące ze źródeł zwierzęcych, jest lepiej przyswajalne niż żelazo niehemowe, którego źródłem są produkty roślinne. Wyróżnia się czynniki hamujące i wspierające wchłanianie żelaza.
Wchłanianie żelaza mogą blokować:
– wapń (mleko i produkty mleczne),
– polifenole (czerwone wino, kawa, herbata, kakao, owoce, warzywa),
– fityniany (zboża, orzechy, suche nasiona roślin strączkowych),
białka (kazeina, serwatka, białka soi).
Kiełkowanie, moczenie i fermentacja to procesy, które aktywują działanie fitazy, czyli enzymu rozkładającego kwas fitynowy blokujący wchłanianie żelaza. Warto spożywać kiełki (brokułu, lucerny, soi itp.), wykorzystywać do wypieków chleba skiełkowane ziarna, moczyć zboża, ziarna, orzechy, nasiona roślin strączkowych oraz wybierać pieczywo na zakwasie.
Aby zapobiec anemii z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego, warto spożywać warzywa i owoce na surowo, ewentualnie poddawać je krótkiej obróbce termicznej, a warzywa liściaste przechowywać w lodówce.
Połączenia obniżające zawartość żelaza w posiłku:
– źródło żelaza z takimi polifenolami jak zielona herbata/kawa/kakao/wino oraz z produktami zawierającymi żelazo niehemowe;
– źródło żelaza ze źródłem wapnia, np. makaron ze szpinakiem z dodatkiem mozzarelli lub fety;
– źródło żelaza ze źródłem białka, np. ser twarogowy z brokułem.
Czynniki poprawiające wchłanianie żelaza, w szczególności niehemowego (roślinnego):
– witamina C (papryka, kapusta, natka pietruszki, kiszonki, owoce jagodowe, owoce cytrusowe),
– dodatek mięsny (drób, wołowina, ryby),
– beta-karoten (marchew, bataty, dynia, morele, melon).
6. Anemia a suplementacja
Substancje odżywcze najlepiej dostarczać organizmowi w sposób naturalny, jednak w niektórych przypadkach suplementacja może okazać się niezbędna. W zależności od rodzaju anemii podaje się żelazo, witaminę B12 i/lub kwas foliowy. Należy wybrać jak najbardziej biodostępną formę suplementu, ustalić dawkę w zależności od występujących objawów oraz zwrócić uwagę na interakcje preparatu z innymi lekami. Suplementacja powinna być stosowana pod okiem specjalistów (lekarz, dietetyk).
7. Podsumowanie
Anemia to częsty problem w społeczeństwie, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że zmaga się z niedokrwistością. Nie należy bagatelizować żadnych objawów, gdyż mogą nieść za sobą poważne konsekwencje.
Warto wykonywać profilaktyczne badania, w tym morfologię krwi. Aby rozpocząć skuteczną walkę z anemią, należy ustalić jej przyczynę. Warto zweryfikować codzienną dietę pod kątem ewentualnych niedoborów i zwiększyć spożycie produktów bogatych w żelazo, kwas foliowy i witaminę B12.
Bibliografia
Broadway-Duren J.B., Anemias, „Critical Care Nursing Clinics of North America” 2013, 4, 411–426.
Interna Szczeklika, pod red. Gajewskiego P., Kraków 2019, 1737–1763.
Janczak M., Janczak A., Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać, „Nowa Pediatria” 2019, 23(4), 123–128.
Orlicz-Szczęsna G., Żelazowska-Posiej J., Kucharska K., Niedokrwistość z niedoboru żelaza, „Current Problems of Psychiatry” 2011, 12(4), 590–594.
