Produkty wpływające na mikroflorę jelitową
Badacze zgodnie przyznają – jelita są naszym drugim mózgiem. Narząd ten, który większości osób kojarzy się jedynie z trawieniem i wchłanianiem pokarmu, tak naprawdę jest skomplikowaną strukturą, której działanie i wpływ na stan naszego zdrowia jest aktualnie przedmiotem intensywnych badań naukowych. Dziś skupimy się na omówieniu produktów, które istotnie wpływają na prawidłowe funkcjonowanie naszych jelit.
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest mikroflora jelitowa?
2. Jakie są funkcje mikroflory jelitowej?
3. Probiotyki i ich wpływ na mikroflorę jelit
4. Źródła probiotyków
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest mikroflora jelitowa?
Przewód pokarmowy jest drugim co do wielkości układem występującym
w organizmie ludzkim. Jest siedliskiem naturalnie występujących drobnoustrojów. Różnorodność bytujących w nim mikroorganizmów jest tak duża, iż genom układu pokarmowego uznawany jest za trzeci co do wielkości główny genom ssaków, ustępuje miejsca jedynie genomom jądrowemu i mitochondrialnemu. Ogromna liczebność bakterii zasiedlających przewód pokarmowy została potwierdzona w wielu badaniach naukowych. Mikroflora jelitowa to bogaty i dynamiczny ekosystem, zmieniający się w ciągu życia człowieka. Warunki panujące w przewodzie pokarmowym są idealne dla życia i wzrostu nie tylko bakterii naturalnie tam występujących, ale także dla tych, które dostarczamy z pożywieniem.
Mikroflora jelit jest unikalna w przypadku każdego osobnika. Często porównywana jest do odcisku palca, który, jak powszechnie wiadomo, jest niepowtarzalny. Niemożliwe jest określenie, jakie drobnoustroje oraz w jakiej ilości powinny wchodzić w jej skład. Jest ona względnie stabilna, jednak pod wpływem czynników takich jak wiek, dieta, stosowane antybiotyki czy metabolity wytwarzane przez bakterie może się zmienić. Zaburzenia zachodzące w składzie mikroflory mogą prowadzić do powstawania wielu chorób, np. nieswoistego zapalenia jelit, alergii, otyłości czy też nowotworów.
Występujące w przewodzie pokarmowym drobnoustroje można podzielić na:
– drobnoustroje patogenne – czyli produkujące toksyczne metabolity zakłócające prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, np. shigella, salmonella, niektóre gatunki clostridium;
– drobnoustroje względnie patogenne – czyli takie, których negatywny wpływ na organizm człowieka ujawnia się dopiero w przypadku zaburzeń
w funkcjonowaniu układu pokarmowego, np. Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae;
– drobnoustroje korzystne – czyli te, które nie tylko biorą udział w ważnych procesach zachodzących w organizmie, ale wykazują działanie inhibitujące względem wzrostu bakterii patogennych, np. Lactobacillus, Bifidobacterium.
Skład i proporcje bakterii w tych grupach zależne są od wielu czynników, między innymi od diety gospodarza oraz jego genomu. Badania wykazały, że mikrobiomy dorosłych mieszkańców Japonii i Ameryki różnią się składem. Zaobserwowano, że dzieci urodzone w krajach rozwijających się mają bardziej zróżnicowaną florę bakteryjną w porównaniu z tymi, które urodziły się w krajach Europy Zachodniej. Co więcej, wykryto różnice pomiędzy osobami mieszkającymi w mieście i na wsi, co najprawdopodobniej uwarunkowane jest inną dietą tych osób. Wykazano, że diety wysokobiałkowe ze zmniejszoną ilością węglowodanów mogą mieć wpływ na skład bakteryjny mikroflory jelita grubego, a co za tym idzie – na stan zdrowia gospodarza. Dowiedziono, że ograniczenie ilości spożywanych węglowodanów prowadzi do spadku ilości bakterii produkujących maślan, natomiast dieta uwzględniająca większą ilość węglowodanów wpływa na wzrost ogólnej liczby komórek bakteryjnych.
2. Jakie są funkcje mikroflory jelitowej?
Niezwykle istotną kwestią dla zachowania zdrowia jest to, aby wszystkie grupy drobnoustrojów zamieszkujących jelita pozostawały w stanie równowagi biologicznej. Dzięki temu bakterie obecne w przewodzie pokarmowym mogą pełnić funkcje, do których należą między innymi:
– zapobieganie namnażaniu bakterii chorobotwórczych,
– udział w trawieniu i wchłanianiu pokarmu,
– stymulacja syntezy białek odpornościowych (immunoglobuliny A, interferonu gamma),
– synteza witaminy K i witamin z grupy B,
– udział w procesie fermentacji prowadzącej do powstania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, będących źródłem energii dla komórek nabłonka jelitowego,
– poprawa przyswajalności sodu, wapnia, magnezu, potasu, żelaza niehemowego,
– wpływ na prawidłową perystaltykę jelit – niwelowanie nudności, wzdęć, bóli brzucha, biegunek, zaparć i zapobieganie im;
– pośredni wpływ na przemiany cholesterolu i kwasów tłuszczowych poprzez wytwarzanie hydrolaz biorących udział w metabolizmie wątrobowym tłuszczów.
3. Probiotyki i ich wpływ na mikroflorę jelitową
Bakterie fermentacji mlekowej były wykorzystywane przez człowieka od wieków. Przekonanie o korzyściach wynikających z ich spożywania sięga czasów starożytnych. Według niektórych źródeł rzymski pisarz i przyrodnik Pliniusz Starszy zalecał picie sfermentowanych napojów mlecznych w celu zmniejszenia dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Starożytni Grecy i Egipcjanie także spożywali kwaśne mleko.
W 1987 roku Louis Pasteur udowodnił, że fermentacja mlekowa jest zależna od mikroorganizmów, jednak nie zdołał ich wyizolować. Kluczowe znaczenie dla poszerzenia wiedzy na temat bakterii biorących udział w fermentacji mlekowej miał rosyjski uczony Ilja Miecznikow. Na podstawie badań przeprowadzonych na mieszkańcach Bałkanów, którzy cieszyli się ponadprzeciętnym zdrowiem i długim życiem, doszedł do wniosku, że źródłem długowieczności tych ludzi jest dieta bogata w sfermentowane napoje mleczne – kefiry, kwaśne mleko, jogurty, które zawierają pałeczki kwasu mlekowego wpływające pozytywnie na zdrowie człowieka.
Słowo probiotyk pochodzi z języka greckiego – „pro bios”, czyli „dla życia”. Osobą, która najprawdopodobniej wprowadziła do użytku nazwę „probiotyk”, był Ferdinand Vergin, który w 1954 roku w swoim artykule „Anti-Und Probiotika” porównywał niszczące działanie antybiotyków na mikroflorę jelitową z korzystnym wpływem pożytecznych bakterii probiotycznych. Kilka lat później terminu probiotyk użyli Lilly i Stillwell w pracy opisującej te właśnie drobnoustroje jako mikroorganizmy stymulujące wzrost innych organizmów.
Probiotyki to mikroorganizmy, do których zaliczamy nie tylko szczepy bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus spp., Streptococcus spp.,) ale także szczepy drożdży (Sacharomocyces spp.) i kultury pleśni (Aspergillus spp.). Korzystny wpływ probiotyków na organizm jest nieoceniony.
Wykazują one pozytywny wpływ na organizm człowieka, między innymi:
– zapobiegają biegunkom i innym niepożądanym działaniom po radioterapii
i leczeniu antybiotykami,
– leczą zaparcia, obniżają poziom enzymów w kale,
– chronią przed zaburzeniami jelitowymi,
– leczą biegunki wynikające z zakażeń rotawirusami,
– chronią przed mutagenami pokarmowymi,
– stymulują odpowiedź immunologiczną,
– ustalają równowagę mikroflory jelitowej,
– zapobiegają ostrym biegunkom bakteryjnym,
– łagodzą przebieg choroby Crohna,
– mają zdolność do wytwarzania enzymu laktazy,
– zapobiegają nawrotowym zapaleniom pochwy,
– wykazują właściwości przeciwwrzodowe, pomagają zwalczać zakażenia Helicobacter pylori,
– przeciwdziałają aktywności patogennej mikroflory w jelitach,
– leczą kandydozę oraz próchnicę zębów,
– regulują perystaltykę jelit, zwalczają zaparcia,
– przeciwdziałają alergii (zwłaszcza atopowemu zapaleniu skóry),
– obniżają wchłanianie dostarczanego z pożywieniem cholesterolu,
– obniżają poziom kancerogenów w przewodzie pokarmowym,
– wykazują korzystne działanie w schorzeniach układu pokarmowego, między innymi w syndromie jelita drażliwego, zapaleniu jelita.
Należy jednak pamiętać, że zastosowanie lecznicze probiotyków zależy od szczepu, ale także od rodzaju użytego nośnika oraz panujących warunków do wzrostu w jelicie grubym. O ostatnim decyduje głównie skład diety gospodarza. Dieta bogata w oligosacharydy stwarza idealne warunki do wzrostu mikroflory okrężnicy. Składnikami pozytywnie oddziałującymi na rozrost mikroflory jelitowej są prebiotyki, czyli składniki żywności odporne na enzymy trawienne, których działanie polega na pobudzaniu wzrostu
i aktywności szczepów bakterii jelitowych. Prebiotyki naturalnie występują w żywności bądź też są sztucznie do niej wprowadzane. Są to między innymi: inulina, fruktooligosacharydy, laktuloza, pochodne galaktozy i wiele innych.
Ze względu na naturalne występowanie niektórych szczepów bakterii probiotycznych w mikroflorze jelitowej (Lactobacillus oraz Bifidobacterium) stosowanie ich nie powinno wywoływać negatywnych skutków ubocznych. Mimo wszystko bardzo istotne jest monitorowanie organizmu w trakcie stosowania preparatów zawierających probiotyki. Przypadki niekorzystnego wpływu bakterii kwasu mlekowego są bardzo rzadkie. W ostatnich latach infekcje spowodowane stosowaniem preparatów, w których skład wchodziły szczepy Lactobacillus i Bifidobacterium, obejmowały 0,05–0,4% przypadków zapaleń wsierdzia i bakteriemii.
4. Źródła probiotyków
Rynek przepełniony jest mnóstwem produktów spożywczych, a także farmaceutycznych (suplementy diety, dietetyczne środki spożywcze przeznaczenia medycznego), które w swoim składzie zawierają probiotyki. Farmaceutyki to najczęściej tabletki, kapsułki lub saszetki zawierające biomasę bakteryjną poddaną liofilizacji. Produktami spożywczymi, które są bogate w naturalnie występujące probiotyki, są produkty mleczne poddane fermentacji mlekowej, np. kwaśne mleko, kefir, jogurt, mleko acidofilne.
Bakterie kwasu mlekowego wykorzystywane są również w przemyśle serowym, odgrywają istotną rolę w procesie dojrzewania sera – nadają mu specyficzne właściwości organoleptyczne. Niestety duża liczba konsumentów nie ma możliwości spożywania produktów z tej grupy, np. ze względu na alergię na białka mleka krowiego czy stosowanie diety wegańskiej. Alternatywą są produkty pochodzenia roślinnego wzbogacane o bakterie probiotyczne. Najczęściej wykorzystywanymi produktami roślinnymi poddawanymi fermentacji są produkty sojowe, warzywa i owoce (soki, przeciery).
Do innych produktów zawierających probiotyki należą między innymi mleko w proszku dla niemowląt oraz produkty zbożowe. W sklepach ze zdrową żywnością dostępne są płatki śniadaniowe, chleb, napoje na bazie owsa, boza (napój bałkański) oraz otręby wzbogacane o mikroorganizmy probiotyczne.
Ciekawostką jest, że probiotyki mogą znaleźć się na nośnikach, które nie kojarzą się z przemysłem farmaceutycznym. Należą do nich np. specjalne membrany przytwierdzone do słomek oraz kapsli do butelek. Probiotyki dostają się do pożywienia bezpośrednio podczas picia przez słomkę lub po wstrząśnięciu butelką z napojem przed otwarciem.
Choć produkty probiotyczne znane są od dawna, dopiero w ostatnich latach zaczęły stawać się popularne. Rynek przepełniony jest szeroką gamą produktów farmaceutycznych i żywnościowych. Proces ten spowodowany jest głównie większą świadomością żywieniową konsumentów oraz pojawianiem się coraz to nowszych badań naukowych, udowadniających prozdrowotne działanie bakterii probiotycznych. Warto zadbać zatem
o prawidłową podaż probiotyków w naszej diecie, aby nasz układ pokarmowy i cały organizm funkcjonowały jeszcze lepiej.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Zaremba A., Dobrodziejstwa probiotyków i prebiotyków oraz ich naturalne źródła, „Świat Przemysłu Farmaceutycznego” 2015, 2, 58–63.
Kaźmierska A., Probiotyki – recepta na zdrowie?, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2014, 63(3), 455–472.
Kubiszewska I. et al., Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla człowieka?, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, 68, 1325–1334.
Olszewska J., Jagusztyn-Krynicka E.K., Human Microbiome Project – mikroflora jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka, „Microbiology Society Journals” 2012, 51(4), 243–256.
Mojka K., Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2014, 95(3), 541–549.
Toczek K., Glibowski P., Bakterie probiotyczne w żywności – nowe kierunki stosowania, „Przemysł Spożywczy” 2015, 3(69), 42–45.
Trząskowska M., Probiotyki w produktach pochodzenia roślinnego, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2013, 4(89), 5–20.
Zielińska M., Hoffmann M., Waszkiewicz-Robak B., Tradycyjne roślinne napoje fermentowane o działaniu prozdrowotnym, „Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny” 2015, 5.
Krakowiak O., Nowak R., Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje, „Postępy Fitoterapii” 2015, 3, 193–200.
Lilly D.M., Stillwell R.H., Probiotics: Growth promoting factors produced by microorganisms, „Science” 1965, 147(3659), 747–748.
