Marnowanie żywności – problem XXI wieku
Rocznie na świecie marnuje się ok. 1,3 mld ton żywności (wg raportu FAO z 2013 r.). Stanowi to ponad 30% produkowanej żywności, która mogłaby zostać spożyta. W Polsce taka ilość jedzenia wystarczyłaby na wyżywienie wszystkich mieszkańców naszego kraju przez ok. 66 lat. Marnowanie jedzenia niesie za sobą negatywne skutki ekonomiczne, społeczne oraz ekologiczne. Jak ograniczyć ten problem? Czy konsument może podjąć kroki, które pozwolą uniknąć marnowania żywności?
SPIS TREŚCI:
1. Marnowanie żywności jako problem globalny
2. Przyczyny wyrzucania jedzenia
4. Sposoby na ograniczenie marnowania jedzenia
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Marnowanie żywności jako problem globalny
Jak wspomniano na początku, rocznie marnuje się ok. 1,3 mld ton żywności na świecie, przy czym są to części jadalne produktów. Ogółem szacuje się, że rocznie w koszu ląduje 1,6 mld ton produktów żywnościowych. W samej Unii Europejskiej marnuje się 88 mln ton żywności. Najwięcej odpadów generują konsumenci i przetwórcy.
Według statystyk w jednym europejskim gospodarstwie domowym 20–30% zakupionego jedzenia wyrzucane jest do śmietnika, przy czym ⅔ tej żywności nadawałoby się jeszcze do spożycia. Mieszkańcy Wielkiej Brytanii marnują 20% produktów spożywczych, natomiast USA – nawet 25–40% żywności. W Polsce sytuacja wcale nie wygląda lepiej. Według danych Eurostatu sprzed 12 lat w Polsce marnuje się rocznie 9 mln ton jedzenia, z czego 2 mln ton przypada na gospodarstwa domowe.
W skali globalnej do ok. 54% strat dochodzi już na poziomie produkcji i przechowywania, natomiast do ok. 46% strat w trakcie przetwarzania, transportu i konsumpcji. Według organizacji FAO w Europie marnują się głównie produkty zbożowe, warzywa, owoce, korzenie i bulwy, mięso, ryby i owoce morza, mleko, nasiona oleiste i rośliny strączkowe. Z kolei w Polsce najczęściej w koszu lądują takie produkty jak pieczywo, warzywa, wędliny, ziemniaki czy owoce.
2. Przyczyny wyrzucania jedzenia
Do marnowania żywności może dochodzić na każdym etapie produkcji i dystrybucji. Może być wyrzucana zarówno przez konsumentów (gospodarstwo domowe), jak i producentów. Zgodnie z raportem Banku Żywności, którego przedmiotem działania jest m.in. walka z marnowaniem żywności, do często podawanych przyczyn marnowania produktów spożywczych przez Polaków należą przeoczenie terminu przydatności do spożycia i zrobienie zbyt dużych zakupów.
Ponadto Polacy jako powody wskazywali również brak wiedzy dotyczącej odpowiedniego przechowywania żywności oraz brak umiejętności i pomysłów na ponowne wykorzystanie produktu, który nie został do końca użyty w danej potrawie. Przykładem mogą być ugotowane w nadmiarze ryż, kasza czy makaron. Dane te potwierdzają, że potrzebna jest edukacja w kwestii wykorzystywania żywności w kuchni.
Obecnie producenci żywności oferują konsumentom szeroki asortyment produktów spożywczych. Ta zwiększona ilość i powszechna dostępność żywności również przyczynia się do marnowania jedzenia. Konsument nie przywiązuje do niej zbyt dużej wagi. Istotną kwestią jest także nieodpowiednie planowanie zakupów – nie kontrolujemy zapasów czy zawartości lodówki.
Należy także wspomnieć o problemie głodu na świecie. W krajach wysoko rozwiniętych oszczędzanie żywności i odpowiednie gospodarowanie nie są uznawane za działania istotne. Natomiast w krajach rozwijających się zjawisko nadmiaru żywności praktycznie nie istnieje. Nadal zjawisko niedożywienia i głodu należy do żywieniowych problemów współczesnego świata.
Żywność marnują również producenci. Do głównych przyczyn marnowania jedzenia na etapie produkcji można zaliczyć nieodpowiednią organizację dystrybucji żywności, np. transportowanie produktów spożywczych w nieodpowiednich warunkach (w wyniku czego dochodzi do jej uszkodzenia), przechowywanie żywności w złych warunkach lub zamawianie towaru w zbyt dużych ilościach. Żywność, która nie zostaje sprzedana, psuje się. Wtedy producenci żywności przystępują do masowej utylizacji produktów, gdyż nie potrafią wykorzystać żywności, która nie nadaje się już do sprzedaży.
3. Skutki marnowania żywności
Problem marnowania żywności można rozpatrywać w ujęciu społecznym, ekologicznym czy ekonomicznym. W ujęciu społecznym należy zwrócić uwagę na to, że z jednej strony wielu osób nie stać na to, aby zakupić dobrą jakościowo żywność, lub nie ma do niej dostępu. Z drugiej strony tony żywności zostają niewykorzystane i lądują w koszu. Biorąc pod uwagę problem ubóstwa i głodu na świecie, marnowanie jedzenia przez konsumentów z krajów wysoko rozwiniętych uznawane jest za nieetyczne.
Marnowanie żywności niesie ze sobą głównie skutki ekologiczne. W celu wyprodukowania, przetworzenia oraz przetransportowania żywności do sklepów, a następnie do gospodarstw domowych trzeba zużyć wodę, energię i paliwo. W wyniku wyrzucania żywności rocznie do atmosfery przenika 3,3 mld ton gazów cieplarnianych. Zalegające w dużej ilości odpady żywnościowe wydzielają do środowiska toksyczny gaz cieplarniany o nazwie metan. Gaz ten jest 21 razy silniejszy niż dwutlenek węgla. Trafiające do atmosfery gazy cieplarniane ogrzewają atmosferę i przyczyniają się do uwalniania metanu, prowadzą do wzrostu temperatury na ziemi. W rezultacie mogą pojawić się susze, powodzie, może dojść również do ograniczenia podaży wody słodkiej.
Fatalnym skutkiem marnowania żywności jest również zwiększone zużycie wody koniecznej do produkcji żywności. Zgodnie ze statystykami uwzględnionymi w Raporcie Federacji Banków Żywności co roku podczas produkcji wyrzucanej żywności wykorzystuje się 250 bilionów litrów wody. Miernikiem określającym zużycie wody jest ślad wodny, który przedstawia zużycie wody w stosunku do konsumpcji przez ludzi, np. ile litrów wody zużyto, aby wytworzyć 1 kg mięsa.
Według danych szacunkowych do wyprodukowania 1 kg wołowiny potrzebnych jest ok. 10–30 tys. litrów wody. Co oznacza, że tyle samo wody jest marnowane, kiedy mięso trafia do kosza. Sytuacja ta jest niepokojąca dla przyszłych pokoleń. Zużywamy coraz więcej wody słodkiej i robimy to coraz szybciej. Stanowi to realne zagrożenie dla przyszłości naszej planety.
4. Sposoby na ograniczenie marnowania jedzenia
Każdy czas jest dobry na zmianę złych nawyków, dzięki temu przysłużymy się naszej planecie. Stosowanie się do kilku prostych zasad ograniczy straty żywności.
Planowanie zakupów i menu
Przed pójściem do sklepu warto przygotować listę potrzebnych produktów. Należy wcześniej skontrolować, co zalega w lodówce i szafkach kuchennych. Należy również sprawdzać daty przydatności produktów do spożycia, dzięki temu wiadomo, co warto wykorzystać w pierwszej kolejności. Dobrym sposobem na zapobieganie marnowaniu żywności jest opracowanie menu na kilka dni. Na zakupy nie należy wybierać się głodnym, gdyż wtedy w koszyku ląduje wiele niepotrzebnych produktów. Artykuły spożywcze o krótszym terminie ważności, np. produkty mleczne, warto kupować w mniejszych ilościach.
Właściwe przechowywanie
Jeśli zakupy robimy rzadziej, gromadzenie większych zapasów jest uzasadnione. Wtedy też niezwykle istotne jest właściwe przechowywanie żywności. Wiele produktów może być przechowywanych w temperaturze pokojowej, np. pieczywo, mąki, makarony, kasze, cukier, oliwa, oleje, napoje oraz niektóre koncentraty.
Jednak niektóre produkty muszą być przechowywane w warunkach chłodniczych, czyli w niższej temperaturze. Odpowiednie rozmieszczenie artykułów żywnościowych w lodówce wpłynie na ich lepszą trwałość, walory zdrowotne i organoleptyczne. Mięso oraz ryby należy przechowywać na dolnej półce, nabiał – w górnej części lodówki, a owoce i warzywa – w specjalnych szufladach do tego przeznaczonych.
Kulinarna wyobraźnia
Nie bójmy się eksperymentować w kuchni i próbować nowych rzeczy. Produkty, które zalegają w lodówce czy szafkach kuchennych, wykorzystajmy do przygotowania nowych i zdrowych posiłków. Inspiracji możemy szukać w książkach kucharskich czy na blogach i portalach internetowych poświęconych gotowaniu.
Czytanie etykiet produktów
Na opakowaniach produktów spożywczych zawsze podany jest termin przydatności do spożycia. Jeżeli widnieje informacja „najlepiej spożyć przed...” oznacza to, że do podanego terminu należy spożyć dany produkt, gdyż do tego czasu zachowa on swoje właściwości (oczywiście pod warunkiem, że był przechowywany w odpowiednich warunkach). Z kolei określenie „należy spożyć do...” wskazuje na datę, po upływie której produkt nie nadaje się do spożycia. Pilnujmy terminów przydatności do spożycia, aby produkty niepotrzebnie nie trafiały do kosza.
Stosowanie odpowiednich metod utrwalania żywności
Istnieje wiele metod pozwalających przedłużyć trwałość produktów: mrożenie, suszenie, konserwowanie, pasteryzowanie, marynowanie.
Stosowanie zasady FIFO (first in, first out)
Starajmy się zużywać w pierwszej kolejności produkty z krótkim terminem przydatności i sięgajmy najpierw po te, które kupiliśmy wcześniej.
Zapisywanie daty otwarcia produktu
Na opakowaniach produktów spożywczych widnieje termin przydatności do spożycia, jednak odnosi się on do produktów zamkniętych. Po otwarciu produktu jego trwałość znacznie się skraca, zazwyczaj producenci sugerują, aby spożyć go w ciągu 2–4 dni.
Aby zapobiec marnowaniu żywności, należy również dokładnie czytać etykiety artykułów spożywczych – zwracać uwagę, czy nie znajdują się w nich składniki, które nas uczulają, sprawdzać ich jakość i świeżość.
Resztki produktów warto wykorzystywać do przygotowania nowego posiłku, można również gotować mniejsze porcje, pod przykryciem oraz w naczyniach pasujących do wielkości palnika. Jeśli przygotowaliśmy zbyt dużą ilość jedzenia, warto podzielić się z potrzebującymi.
Bibliografia
Bednarczuk A., Śleszyński J., Marnotrawstwo żywności – problem pomiaru i dostępności danych, „Optimum. Economic Studies” 2019, 3(97), 19–32.
Marnując żywność marnujesz planetę. Raport Federacji Polskich Banków Żywności. Nie marnuje jedzenia 2018, bankizywnosci.pl/wp-content/uploads/2018/10/Przewodnik-do-Raportu_FPBZ_-Nie-marnuj-jedzenia-2018.pdf (19.07.2021).
Dąbrowska A., Janoś-Kresło M., Marnowanie żywności jak problem społeczny, „Handel Wewnętrzny” 2013, 4(345), 14–26.
Kulczyński B., Marnowanie żywności – jak je ograniczyć, vitapedia.pl/marnowanie-zywnosci-jak-ograniczyc (19.07.2021).
Taraszewska A., Dobry nawyk – nie marnuj żywności, ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/dobry-nawyk-nie-marnuj-zywnosci/ (19.07.2021).
Wiza P., Marnotrawstwo żywności problemem XXI wieku, foodfakty.pl/marnotrawstwo-zywnosci-problemem-xxi-wieku (19.07.2021).
