Produkty wspierające pracę trzustki
Trzustka jest narządem niezbędnym do funkcjonowania organizmu. Odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia – wytwarza enzymy trawiące węglowodany, białka oraz tłuszcze. Jest także odpowiedzialna za produkcję hormonów wpływających na regulację poziomu glukozy we krwi. Zaburzenia jej pracy niosą za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia. O trzustkę należy dbać, i to nie tylko wtedy, gdy pojawiają się problemy. Rozsądnie jest unikać alkoholu oraz tłustych i obfitych posiłków, które prowadzą do nadmiernego obciążenia tego narządu.
SPIS TREŚCI:
1. Budowa trzustki i jej rola w organizmie
2. Związki wspierające pracę trzustki
3. Produkty wspierające pracę trzustki
4. Związki wpływające negatywnie na trzustkę
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Budowa trzustki i jej rola w organizmie
Trzustka to narząd składający się z trzech części: głowy, trzonu i ogona. Znajduje się na wysokości I–II kręgu lędźwiowego. Z tego gruczołu wychodzi przewód trzustkowy, który łączy się z przewodem żółciowym wspólnym i prowadzi do dwunastnicy. Trzustka pełni funkcje zewnątrzwydzielniczą i wewnątrzwydzielniczą. Zewnątrzwydzielnicza polega głównie na wydzielaniu soku trzustkowego i enzymów trawiennych, natomiast wewnątrzwydzielnicza – na produkcji glukagonu i insuliny.
Funkcja zewnątrzwydzielnicza
Część zewnątrzwydzielnicza trzustki zbudowana jest z komórek pęcherzykowych. Wydzielają one sok trzustkowy (1–4 l na dobę) zawierający enzymy. W skład soku wchodzą także woda i jony (głównie wodorowęglanowe) odpowiadające za jego zasadowy charakter.
Wśród enzymów produkowanych przez trzustkę należy wymienić:
– proteazy odpowiedzialne za trawienie białek: trypsyna, chymotrypsyna, elastaza, karboksypeptydaza,
– enzymy trawiące tłuszcze: lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esteraza cholesterolowa,
– trawiące węglowodany: α-amylaza trzustkowa.
Funkcja wewnątrzwydzielnicza
Część wewnątrzwydzielniczą trzustki tworzą wyspy Langerhansa. Wśród nich wyróżniamy komórki alfa, beta, delta oraz komórki F.
Funkcja wewnątrzwydzielnicza sprowadza się do produkcji i wydzielania hormonów:
– insuliny (komórki beta wysp trzustkowych),
– glukagonu (komórki alfa wysp trzustkowych),
– somatostatyny (komórki delta wysp trzustkowych),
– polipeptydu trzustkowego (komórki F).
Insulina i glukagon charakteryzują się antagonistycznym działaniem, dzięki czemu w prawidłowych warunkach skutecznie regulują stężenie glukozy we krwi.
2. Związki wspierające pracę trzustki
Witamina C
Może obniżać ryzyko zachorowania na nowotwór trzustki. Jej ochronne działanie polega na hamowaniu oksydacyjnych uszkodzeń DNA. Wpływa także na regulację transkrypcji różnych genów oraz aktywność enzymów, które odpowiadają za procesy naprawcze.
Witamina C występuje w największej ilości w czerwonej papryce, warzywach kapustnych, natce pietruszki, malinach, truskawkach, jagodach, czarnej i czerwonej porzeczce, dzikiej róży, aceroli i owocach cytrusowych.
Należy podkreślić, że witamina C jest bardzo wrażliwa na działanie temperatury. Jest także rozpuszczalna w wodzie, więc aby zachować jej jak największe ilości, zaleca się gotowanie produktów ją zawierających nie w wodzie, ale na parze. Najrozsądniejsze wydaje się jednak spożywanie tych produktów na surowo.
Witamina E
Jest przeciwutleniaczem, który zapobiega powstawaniu niektórych nowotworów. Chroni komórki i DNA przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, przerywa łańcuchową reakcję utleniania lipidów przy jednoczesnym zwiększeniu aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (kluczowy enzym bariery antyoksydacyjnej organizmu).
Metaanaliza badań obserwacyjnych z 2015 r. wykazała, że spożycie witaminy E obniża ryzyko wystąpienia raka trzustki i zapobiega temu nowotworowi. Obejmowała ona 10 badań obserwacyjnych z 2976 pacjentami i 254 393 uczestnikami lub grupą kontrolną. Badanie znacząco wpłynęło na moc statystyczną i wykazało wiarygodniejszy związek między spożyciem witaminy E a ryzykiem raka trzustki (L. Peng i wsp. 2015).
Źródłem witaminy E są głównie tłuszcze roślinne (oleje z zarodków pszenicy, słonecznikowy, krokoszowy). Znajduje się także w orzechach, nasionach dyni i słonecznika, produktach zbożowych, otrębach oraz warzywach (głównie ciemnozielonych, jak szpinak, sałata, natka pietruszki, jarmuż, brokuły).
Witamina D
Wyższe stężenie witaminy D może chronić przed rozwojem raka trzustki. Podczas trwającej 16 lat obserwacji zauważono, że w grupie osób przyjmujących ≥ 600 IU witaminy D ryzyko wystąpienia raka trzustki obniżyło się aż o 41% w porównaniu z grupą przyjmującą ≤ 150 IU witaminy D (H.G. Skinner i wsp. 2006).
Powszechnie wiadomo, że tylko nieliczne produkty naturalnie zawierają witaminę D, i to w niewielkich ilościach. Wśród nich wymienia się tłuste ryby, jak sardynka, łosoś i makrela, oleje rybne (np. tran), mięso, jaja, grzyby shiitake, mleko i produkty mleczne.
Foliany
To substancje niezbędne do prawidłowego przebiegu syntezy, transkrypcji i naprawy DNA. W jednym z badań zaobserwowano, że dieta bogata w foliany skutecznie obniża ryzyko rozwoju nowotworu trzustki. Zwiększone spożycie folianów ≥ 350 µg/dobę w porównaniu z ≤ 200 µg/dobę zredukowało ryzyko tego schorzenia o 75% u kobiet i 67% u mężczyzn. Wykazano także, że dieta obfitująca w foliany skuteczniej minimalizuje to ryzyko niż suplementacja kwasem foliowym (S.C. Larrson i wsp. 2006).
Najlepszym źródłem folianów są ciemnozielone warzywa liściaste: szpinak, brokuły, brukselka, kapusta, orzechy, suche nasiona roślin strączkowych oraz produkty zbożowe.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (głównie omega-3)
Związki te wykazują działanie przeciwzapalne polegające na ograniczaniu nadmiernej odpowiedzi immunologicznej. Ich działanie antyoksydacyjne pozwala obniżać ilość wolnych rodników powstających w organizmie. Spożywanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowym omega-3 obniża ryzyko wystąpienia nowotworów, w tym raka trzustki.
Kwasy tłuszczowe omega-3 znajdują się w oleju lnianym, siemieniu lnianym, oleju rzepakowym oraz przede wszystkim w tłustych rybach morskich takich jak łosoś, śledź, makrela, sardynka, pstrąg tęczowy czy tuńczyk.
Błonnik pokarmowy
Metaanaliza obejmująca jedno badanie kohortowe i trzynaście badań kliniczno-kontrolnych, w których wzięło udział łącznie 3287 pacjentów z rakiem trzustki, wykazała związek między spożyciem błonnika pokarmowego a ryzykiem raka trzustki. W metaanalizie zwiększone spożycie błonnika wiązało się ze zmniejszonym ryzykiem raka trzustki w badaniach kliniczno-kontrolnych, ale nie w badaniu kohortowym. Częściowo potwierdza to zatem hipotezę, że dieta bogata w błonnik może chronić przed rakiem trzustki (C.H. Wang i wsp. 2015).
3. Produkty wspierające pracę trzustki
Kurkuma
Powszechnie stosowana przyprawa, która nadaje potrawom charakterystyczny smak i kolor. Zawiera duże ilości kurkuminy wykazującej szereg prozdrowotnych właściwości, jak działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, antyoksydacyjne.
Przeciwzapalne działanie kurkumy opiera się na hamowaniu powstawania cytokin prozapalnych, czyli interleukin (IL-1, IL-6, IL-8, IL-12), interferonu-γ, czynnika wzrostu nowotworów (TNF-α) oraz hamowaniu działania innych białek sygnalizacyjnych biorących udział w reakcji zapalnej. W jednym z badań wykazano, że kurkumina obniża poziom amylazy trzustkowej i lipazy trzustkowej w surowicy oraz cytokin zapalnych w ostrym zapaleniu trzustki (P. Anchi i wsp. 2018).
Działanie antynowotworowe polega natomiast na hamowaniu namnażania się komórek, migracji oraz zjadliwości komórek nowotworowych oraz na aktywacji apoptozy, czyli programowanej śmierci komórki. Kurkumę można dodawać do różnych potraw czy napojów (mleka czy herbaty).
Czosnek
Zawiera duże ilości związków biologicznie czynnych. Wśród nich wymienia się związki siarki i ich pochodne, np. allicynę. Dodatkowo czosnek jest także źródłem licznych flawonoidów oraz aminokwasów, które korzystnie wpływają na przemiany zachodzące w organizmie.
Przeciwnowotworowe działanie czosnku opiera się na zwiększeniu zdolności antyoksydacyjnych organizmu, hamowaniu aktywacji czynników pronowotworowych oraz nasileniu procesu apoptozy komórek nowotworowych. Dodatkowo czosnek jest przyprawą, która ułatwia trawienie pokarmów. Warto włączyć go do diety, pasuje do wielu dań roślinnych i mięsnych. Nadaje wytrawnym potrawom charakterystyczny smak i aromat.
Pełnoziarniste produkty zbożowe
Spożywanie produktów pełnoziarnistych może zmniejszać ryzyko raka trzustki. Wykazano, że spożywanie pełnych ziaren obniża to ryzyko, jednak wzbogacanie pełnego ziarna o foliany może zapewnić jeszcze silniejszą ochronę przed chorobą (M. Pericleous i wsp. 2014).
4. Związki wpływające negatywnie na trzustkę
Należy także wspomnieć o związkach, które zaburzają pracę trzustki.
Alkohol
Długoterminowe nadmierne spożywanie alkoholu lub wypicie jednorazowo jego dużej dawki może prowadzić do ostrego zapalenia trzustki. Okazjonalne spożycie alkoholu nie wyklucza zatem rozwoju tej choroby! Zapalenie trzustki charakteryzuje się zaburzeniem równowagi mechanizmów hamujących lub pobudzających aktywność enzymów w komórkach pęcherzykowych trzustki, co prowadzi do aktywacji enzymów już w obrębie tego narządu. W konsekwencji dochodzi do samotrawienia trzustki, co może skutkować nieodwracalnymi zmianami w tym narządzie.
Czynnikiem prowadzącym do rozwoju zapalenia trzustki mogą być także substancje występujące w napojach alkoholowych, np. produkty fermentacji glukozy zawarte w piwie, które stymulują wydzielanie soku trzustkowego.
Nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy tłuszczowe typu trans
Istnieje związek między spożyciem tłuszczów a występowaniem raka trzustki. Nasycone kwasy tłuszczowe dostarczane z dietą zwiększają ryzyko wystąpienia tego schorzenia. W 2010 r. w San Francisco przeprowadzono duże populacyjne badanie kliniczno-kontrolne. Wyniki potwierdziły, że wysokie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych może zwiększać ryzyko raka trzustki. Odwrotną zależność zauważono w przypadku wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 oraz przeciwutleniaczy takich jak witamina C (Z. Gong i wsp. 2010).
Nasycone kwasy tłuszczowe występują głównie w produktach odzwierzęcych takich jak masło, smalec, śmietana, łój, tłuste mięsa, podroby. Są one zawarte także w olejach kokosowym i palmowym. Wysokie spożycie kwasów tłuszczowych trans również predysponuje do rozwoju wielu nowotworów, w tym raka trzustki. Często znajdują się w produktach rekreacyjnych, jak fast foody i wyroby cukiernicze.
5. Podsumowanie
Dieta mająca na celu wspomaganie pracy trzustki powinna być bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, błonnik pokarmowy czy wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Można wysnuć wniosek, że trzustkę wspierać będą produkty naturalne i nieprzetworzone.
Warto przestrzegać zasad zdrowego żywienia i bazować na zaleceniach naczelnych instytucji żywieniowych. Należy jednak zaznaczyć, że wymienione wyżej produkty będą wspierać trzustkę u osób zdrowych. Podane osobom cierpiącym np. na zapalenie tego narządu mogą przynieść więcej szkód niż pożytku. Niezbędna jest wtedy konsultacja ze specjalistą.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Anchi P. et al., Sustained-Release Curcumin Microparticles for Effective Prophylactic Treatment of Exocrine Dysfunction of Pancreas: A Preclinical Study on Cerulein-Induced Acute Pancreatitis, „Journal of Pharmaceutical Sciences” 2018, 107(11), 2869–2882.
Banach K., Rutkowska B., Gibowski P., Polska „superżywność” w prewencji chorób nowotworowych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2017, 2, 106–114.
Gibas-Dorna M., Krauss H., Fizjologia układu pokarmowego, Warszawa 2020, 16–17.
Gong Z. et al., Intake of fatty acids and antioxidants and pancreatic cancer in a large population-based case-control study in the San Francisco Bay Area, „International Journal of Cancer” 2010, 127(8), 1893–1904.
Hu J. et al., Canadian Cancer Registries Epidemiology Research Group. Dietary transfatty acids and cancer risk, „European Journal of Cancer Prevention” 2011, 20(6), 530–538.
Jarosz M., Sajór I., Prewencja w nowotworach złośliwych, Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, pod red. Jarosza M., Warszawa 2016.
Konończuk T. et al., Epidemiologia i etiologia ostrego zapalenia trzustki, „Medycyna Rodzinna” 2018, 21(2A), 51–60.
Larsson S.C. et al., Folate Intake and Pancreatic Cancer Incidence: A Prospective Study of Swedish Women and Men, „Journal of the National Cancer Institute” 2006, 98(6), 407–413.
Orkusz A., Bogacz-Radomska L., Znaczenie przypraw w żywieniu człowieka, „Nauki Inżynierskie i Technologie” 2018, 4(27), 55–65.
Peng L. et al., Vitamin E intake and pancreatic cancer risk: a meta-analysis of observational studies, „Medical Science Monitor” 2015, 21, 1249–1255.
Qiu S. et al., Increased dietary fatty acids determine the fatty-acid profiles of human pancreatic cancer cells and their carrier's plasma, pancreas and liver, „Endocrine Journal” 2020, 67(4), 387–395.
Skinner H.G. et al., Vitamin D intake and the risk for pancreatic cancer in two cohort studies, „Cancer Epidemiology Biomarkers and Prevention” 2006, 15(9), 1688–1695.
Pericleous M. et al., Nutrition and Pancreatic Cancer, „Anticancer Research” 2014, 34(1), 9–21.
Wang C.H. et al., Dietary fiber intake and pancreatic cancer risk: a meta-analysis of epidemiologic studies, „Scientific Reports” 2015, 5, 10834.
Zaloga J., Szostak-Węgierek D., Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część II. Składniki mineralne, witaminy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, probiotyki, prebiotyki, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2013, 94(1), 50–58.