Jak zwyczaje żywieniowe rodziców wpływają na odżywianie dzieci
Niektóre dzieci z chęcią zjadają warzywa, u innych natomiast rozszerzenie menu jest niezwykle trudne. Zazwyczaj rodzice wiążą to z genami albo zachowaniem samego dziecka. Czy jednak jest możliwe, że rodzice i ich sposób odżywiania również kształtują zachowania żywieniowe małych niejadków?
SPIS TREŚCI:
1. Czy geny wpływają na zachowania żywieniowe?
2. Dieta rodzica a dieta dziecka
3. Atmosfera przy stole a odżywianie dziecka
4. Jak pomóc dziecku wykształcić zdrowe nawyki żywieniowe?
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Czy geny wpływają na zachowania żywieniowe?
W genach zakodowanych jest wiele informacji na temat człowieka, jak chociażby kolor jego oczu czy wzrost, ale również prawdopodobieństwo wystąpienia różnych chorób. Wiązane są także z negatywnymi zachowaniami żywieniowymi, takimi jak skłonność do wybierania przetworzonej żywności czy spożywania nadmiernej liczby kalorii. Czy jednak pełna odpowiedzialność leży tylko po stronie DNA?
Najnowsze badania pokazują, że geny mogą mieć wpływ na niektóre zachowania żywieniowe (O. Mompeo i wsp. 2020). Na przykładzie bliźniąt jednojajowych i dwujajowych sprawdzono, jak wyglądają ich preferencje dotyczące pokarmów. Jak się okazuje, bliźnięta jednojajowe, których kod genetyczny jest najbardziej do siebie zbliżony, chętniej wybierały podobne produkty. Zależność ta widoczna była w szczególności na przykładzie kawy i czosnku. U bliźniąt dwujajowych nie zaobserwowano aż tak dużych podobieństw w ulubionym menu. Może się więc wydawać, że to właśnie informacja zakodowana w genach jest odpowiedzialna za lepsze i gorsze wybory żywieniowe. Nie można jednak zapominać, że – by mogła nastąpić ich ekspresja – potrzeba odpowiednich warunków, które kształtowane są przez środowisko. Przez większość czasu najważniejszymi osobami dla dzieci są opiekunowie – to oni dbają o bezpieczeństwo, a przy tym zapewniają odpowiednie pożywienie. Nic więc dziwnego, że nie tylko geny, które rodzice przekazują swoim dzieciom, ale także ich zachowania mogą mieć wpływ na przyszłe odżywianie podopiecznych.
2. Dieta rodzica a dieta dziecka
Jak pokazują badania, największy wpływ na przyszłe nawyki żywieniowe ma sposób odżywiania matki (C.M. Fisk i wsp. 2010). Może wiązać się to z tym, że zwykle to ona jest osobą odpowiedzialną za przygotowywanie oraz serwowanie posiłków, a także spędza najwięcej czasu z maluchami przez pierwsze lata życia. Rodzice są dla dziecka najważniejszym wzorem – uczy się ono wszystkiego poprzez obserwowanie i naśladowanie, również w kontekście diety. Choć może się wydawać, że najważniejszym zadaniem rodzica w kształtowaniu odpowiedniego żywienia dzieci jest serwowanie zdrowych i zbilansowanych posiłków, to nie należy zapominać o przekazywaniu odpowiednich wzorców. Trudno oczekiwać, że dziecko z chęcią będzie jadło owoce i warzywa, nawet jeśli pojawią się one na stole każdego dnia, gdy rodzic nie sięga po nie wcale.
Czynniki, które mogą wpływać na zwyczaje żywieniowe dzieci (A. Awasthi, B. Gupta, P. Bigoniya 2020):
– ilość warzyw i owoców w diecie rodziców,
– częstotliwość sięgania przez opiekunów po produkty przetworzone,
– liczba wspólnych posiłków,
– restrykcje żywieniowe w diecie rodziców, ale również te nakładane na dziecko,
– style żywieniowe rodziców,
– preferencje żywieniowe opiekunów,
– dostępność żywności w domu,
– odwiedzane restauracje,
– poziom edukacji rodziców,
– status ekonomiczny rodziny,
– niepokój związany z masą ciała dziecka,
– presja nakładana na dziecko związana z jedzeniem,
– masa ciała rodziców.
3. Atmosfera przy stole a odżywianie dziecka
Niezwykle niedocenianym aspektem tworzenia odpowiedniej relacji z pożywieniem jest atmosfera przy rodzinnym stole. Jak się okazuje, już samo zasiadanie do wspólnego jedzenia może wiązać się ze zwiększoną ilością spożywanych przez dzieci warzyw i owoców, a mniejszą przetworzonych przekąsek (M. Haapalahti i wsp. 2003). Warto pamiętać, że jeśli dziecko czuje się podczas posiłków dobrze i bezpiecznie, to z chęcią do nich zasiądzie. Natomiast gdy rodzice będą poruszali przy stole nieprzyjemne tematy lub karcili dziecko, istnieje większe prawdopodobieństwo, że będzie ono unikało wspólnych posiłków ze względu na powodowany nimi stres.
Negatywnie na dzieci działa różnego rodzaju presja związana z odżywianiem. Nakłanianie, zmuszanie, szantażowanie, ale również stosowanie jedzenia jako nagrody lub kary sprawia, że dzieci przestają czerpać z niego przyjemność i częściej go odmawiają. Jak pokazują badania, presja ze strony rodzica znacznie zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się neofobii żywieniowej, czyli lęku przed próbowaniem nowych produktów, a także wybredności (I. Moroshko, L. Brennan 2013). Niestety zwykle prowadzi to do jeszcze większego nacisku ze strony rodziców, co skutkuje powstaniem błędnego koła i zwiększa niezadowolenie zarówno opiekunów, jak i podopiecznych. Negatywne rozmowy i komentarze mogą też zwiększyć ryzyko zaburzeń odżywiania wśród dzieci (V. Mountford i wsp. 2007).
Badania wykazały, że pozytywna atmosfera przy stole ma również wpływ na utrzymanie odpowiedniej masy ciała, co jest niezwykle istotne w kontekście rosnącej liczby dzieci cierpiących z powodu otyłości (B.H. Fiese, A. Hammons, D. Grigsby-Toussaint 2012).
4. Jak pomóc dziecku wykształcić zdrowe nawyki żywieniowe?
Kluczem jest zbilansowana i różnorodna dieta, jednak nie tylko samego dziecka, ale również jego opiekuna. Na stole najczęściej powinny pojawiać się owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty i zdrowe tłuszcze. Warto również zredukować liczbę przetworzonych produktów zawierających duże ilości cukru, soli i tłuszczów nasyconych. Niemniej należy pamiętać, że choć samo monitorowanie spożywanych produktów ma korzystny wpływ na dietę dziecka, to już wszelkie zakazy niekoniecznie – zwykle tylko zwiększają ochotę na zjedzenie niedozwolonego produktu.
Bardzo ważna jest atmosfera, dostępność różnorodnego jedzenia i nauczenie dziecka, w jakiej proporcji sięgać po konkretne produkty. Należy pokazywać na własnym przykładzie, że ciastka nie są bardzo złe, ale niezdrowo jest żywić się tylko nimi – i nie kształtować przy tym napięcia emocjonalnego. Dieta rodzica powinna być odzwierciedleniem przyszłego zdrowego talerza dziecka. Nie chodzi tylko o liczbę produktów wartościowych, ale także o brak nadmiernych restrykcji. Jak się okazuje, modne diety czy głodówki wprowadzane przez rodziców także niosą pewne niebezpieczeństwo gorszego odżywiania się dzieci. Badacze ustalili, że w tym wypadku to żywienie ojca ma większe znaczenie w zapoczątkowaniu nadmiernego spożywania kilokalorii przez dziecko, a także występowaniu emocjonalnego jedzenia (R.L. Vollmer 2021).
Bibliografia
Awasthi A., Gupta B., Bigoniya P., Association of Childhood Obesity with Obese Parents and Other Familial Factors: A Systematic Review, „International Journal of Pharmaceutical Research” 2020, 12(4), 206–212.
Fiese B.H., Hammons A., Grigsby-Toussaint D., Family mealtimes: A contextual approach to understanding childhood obesity, „Economics & Human Biology” 2012, 10(4), 365–374.
Fisk C.M. et al., Influences on the quality of young children's diets: the importance of maternal food choices, „The British Journal of Nutrition” 2011, 105(2), 287–296.
Haapalahti M. et al., Meal patterns and food use in 10- to 11-year-old Finnish children, „Public Health Nutrition” 2003, 6(4), 365–370.
Mompeo O. et al., Genetic and Environmental Influences of Dietary Indices in a UK Female Twin Cohort, „Twin Research and Human Genetics” 2020, 23(6), 330–337.
Moroshko I., Brennan L., Maternal controlling feeding behaviours and child eating in preschool-aged children, „Nutrition & Dietetics” 2013, 70(1), 49–53.
Mountford V. et al., Development of a measure to assess invalidating childhood environments in the eating disorders, „Eating Behaviors” 2007, 8(1), 48–58.
Vollmer R.L., The relationship between parental food parenting practices & child eating behavior: A comparison of mothers and fathers, „Appetite” 2021, 162, epub.
