Antykoncepcja hormonalna – czy dieta może zmniejszać skutki uboczne
Antykoncepcja hormonalna to jedna z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Jest dostępna w różnych formach: pigułek, plastrów, zastrzyków czy wkładek domacicznych. Mimo wielu zalet jej stosowanie nie jest wolne od potencjalnych skutków ubocznych. Hormony mogą wpływać na organizm w różnych sposób zależny od indywidualnych predyspozycji kobiety. W związku z tym ważne jest, aby kobiety były świadome możliwych efektów ubocznych i wiedziały, jak za pomocą diety można je minimalizować.
SPIS TREŚCI:
1. Jak działa antykoncepcja hormonalna
2. Potencjalne skutki uboczne stosowania antykoncepcji hormonalnej
3. Dieta przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Jak działa antykoncepcja hormonalna
Antykoncepcja hormonalna działa przy udziale kilku mechanizmów, które wspólnie zapobiegają zajściu w ciążę. Główne działanie polega na hamowaniu owulacji. Hormony zawarte w preparatach – estrogen i progestagen – wpływają na przysadkę mózgową i zmniejszają wydzielanie hormonów gonadotropowych (FSH i LH). Brak odpowiedniego poziomu tych hormonów uniemożliwia dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i uwolnienie komórki jajowej.
Dodatkowo progestagen zawarty w antykoncepcji hormonalnej powoduje zagęszczenie śluzu szyjkowego, co utrudnia plemnikom przedostanie się przez szyjkę macicy do jajowodów, gdzie mogłoby dojść do zapłodnienia. Hormony wpływają również na błonę śluzową macicy (endometrium) i sprawiają, że jest mniej przyjazna dla zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej. Cienkie i nieprzygotowane endometrium nie sprzyja implantacji zarodka.
Ponadto progestagen może wpływać na perystaltykę jajowodów, co utrudnia przemieszczanie się komórki jajowej i potencjalnych plemników do miejsca zapłodnienia (V. De Leo i wsp. 2016).
2. Potencjalne skutki uboczne stosowania antykoncepcji hormonalnej
Przyjmowanie syntetycznych hormonów w postaci tabletek antykoncepcyjnych jest z pewnością wygodną i bardzo skuteczną metodą zapobiegania ciąży. Niestety nie jest obojętne dla organizmu i może wiązać się z licznymi skutkami ubocznymi.
Wpływ na masę ciała
Na początkowym etapie może dojść do zatrzymania wody w organizmie, które spowodowane jest działaniem estrogenów. W efekcie wiele kobiet obserwuje wzrost liczby kilogramów na wadze, co jednak ustępuje po kilku dniach lub tygodniach (M.F. Gallo i wsp. 2014).
Bóle piersi
Pojawiają się zazwyczaj na początku stosowania antykoncepcji hormonalnej i spowodowane są zatrzymaniem wody w tkankach przez estrogen oraz zmianą struktury gruczołów piersiowych wywołaną przez progestagen (B. Salzman, E. Collins, L. Hersh 2019).
Obniżenie nastroju
Estrogeny i progestageny negatywnie wpływają na poziomy neuroprzekaźników w mózgu, przede wszystkim serotoniny, dopaminy i norepinefryny, które odpowiadają za samopoczucie psychiczne. Dlatego przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej obserwuje się zwiększoną drażliwość, lęk, wahania emocjonalne, a nawet stany depresyjne (T. Robakis i wsp. 2019).
Bóle głowy
Hormony zawarte w antykoncepcji hormonalnej mogą wpływać na częstotliwość i intensywność bólów głowy i migren, zwłaszcza u kobiet z predyspozycjami do tych dolegliwości. Wynika to z rozszerzenia naczyń krwionośnych spowodowanego przez estrogeny oraz wahania poziomów hormonów (R.E. Nappi i wsp. 2013).
Spadek libido
Progestageny mogą negatywnie oddziaływać na receptory hormonalne w mózgu i wpływać na poziom pożądania seksualnego (R. Guennoun 2020).
Zwiększone ryzyko zakrzepów krwi
Zwłaszcza w przypadku dwuskładnikowych pigułek antykoncepcyjnych istnieje niewielkie, ale istotne zwiększenie ryzyka powstawania zakrzepów krwi, co może prowadzić do zakrzepicy żył głębokich, zatorowości płucnej lub udaru. Dotyczy to przede wszystkim kobiet palących papierosy oraz mający genetyczne predyspozycje do zakrzepicy (L. Morimont i wsp. 2021).
Obciążenie wątroby
Ponieważ za metabolizm estrogenów odpowiada wątroba, przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych może prowadzić do jej obciążenia (E. Chane i wsp. 2023).
Spadek insulinowrażliwości
Estrogeny i progestagen negatywnie wpływają na metabolizm glukozy i funkcjonowanie receptorów insulinowych, co może prowadzić do rozwoju insulinooporności (F. Mauvais-Jarvis 2017).
Zwiększone ryzyko nowotworu piersi i szyjki macicy
Estrogeny mogą stymulować proliferację komórek w tkankach na nie wrażliwych, co zwiększa ryzyko mutacji i rozwoju nowotworów. Jednocześnie antykoncepcja hormonalna może zmniejszać ryzyko innych nowotworów, jak rak jajnika i rak endometrium, poprzez stabilizację hormonalną i zmniejszenie liczby owulacji (C.L. Westhoff, M.C. Pike 2018).
Zaburzenia mikrobioty jelitowej
Antykoncepcja hormonalna może zmniejszać różnorodność bakterii bytujących w jelitach i zwiększać liczbę bakterii niekorzystnych (Z. Zhou i wsp. 2024).
Niedobory witamin i składników mineralnych
Estrogen i progestagen mogą wpływać na metabolizm i wchłanianie m.in. witamin z grupy B (zwłaszcza B6, B12 i kwasu foliowego), witaminy C, witaminy E, magnezu, cynku czy selenu, co może prowadzić do rozwinięcia ich niedoborów (K. Szczechowiak i wsp. 2016).
Warto jednak podkreślić, że niektóre skutki uboczne, jak bóle głowy, stany depresyjne czy spadek libido, występują tylko u osób z predyspozycjami. Kluczem do ich zminimalizowania są coroczne wizyty u sprawdzonego ginekologa oraz regularne badania, na podstawie których lekarz będzie mógł dobrać odpowiednią metodę antykoncepcji i tym samym zmniejszyć ryzyko skutków ubocznych.
3. Dieta przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej
Dieta przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej powinna być przede wszystkim wysokoodżywcza, zbilansowana, przeciwzapalna, bogata w newralgiczne składniki mineralne i witaminy, wspomagająca funkcjonowanie wątroby, stan mikrobioty oraz eliminację nadmiaru estrogenów.
Zbilansowana i przeciwzapalna
Aby jadłospis był odpowiednio zbilansowany i wysokoodżywczy, należy zadbać o to, aby w każdym posiłku znalazły się wartościowe białko, tłuszcz, węglowodany oraz błonnik. Ważne jest, aby białko pochodziło z różnorodnych źródeł, jak chude mięso, ryby, jaja, nabiał, nasiona roślin strączkowych, orzechy czy nasiona.
Najlepszym źródłem tłuszczu w tym przypadku będą nienasycone kwasy tłuszczowe, które można znaleźć m.in. w olejach roślinnych, awokado, orzechach, nasionach oraz tłustych rybach morskich, które dodatkowo są bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, mające właściwości przeciwzapalnie oraz wspierające funkcje mózgu.
Węglowodany z kolei powinny pochodzić głównie z pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw oraz owoców, które oprócz energii dostarczają również błonnika, składnika niezbędnego dla zdrowia układu pokarmowego.
Aby dodatkowo wzmocnić potencjał przeciwzapalny, dobrze wprowadzić do diety jak najwięcej źródeł przeciwutleniaczy. Szczególnie polecane będą warzywa i owoce o intensywnych kolorach (np. owoce jagodowe, winogrona, szpinak, marchewka, papryka), zioła i przyprawy (przede wszystkim cynamon, kurkuma, imbir, czosnek, cebula) oraz zielona herbata. Regularne spożywanie tych produktów wraz z unikaniem przetworzonej żywności, rafinowanych cukrów i tłuszczów trans może znacząco poprawić zdrowie i zmniejszyć ryzyko chorób przewlekłych związanych ze stanami zapalnymi (K. Szczechowiak i wsp. 2016).
Wspierająca wątrobę i eliminację nadmiaru estrogenów
Wszystkie wyżej wymienione elementy zbilansowanej diety będą z pewnością przyczyniać się również do wsparcia funkcjonowania wątroby i tym samym eliminacji nadmiaru estrogenów. Aby dodatkowo wzmocnić ten efekt, warto włączyć do jadłospisu warzywa krzyżowe, jak brokuły, kapusta, brukselka, kalafior i jarmuż, które zawierają indolo-3-karbinol. Jest to składnik, który oprócz pozytywnego wpływu na detoksykację organizmu wykazuje zdolność przekształcania estrogenów do bezpieczniejszych dla organizmu produktów pochodnych.
Równie istotne dla wsparcia funkcjonowania wątroby będzie odpowiednie nawodnienie organizmu, które znacząco ułatwia procesy metaboliczne i naturalne oczyszczanie organizmu (K. Szczechowiak i wsp. 2016).
Korzystna dla mikrobioty
Aby dieta wspierała stan mikrobioty jelitowej i zwiększała jej różnorodność, warto włączyć do jadłospisu różnorodne produkty fermentowane, jak jogurt, kefir, kimchi, kiszona kapusta, miso czy tempeh. Są one bogate w probiotyki, które wspomagają trawienie, wzmacniają układ odpornościowy i mogą redukować stany zapalne dzięki korzystnemu wpływowi na różnorodność mikroorganizmów bytujących w jelitach.
Nie mniej ważne jest spożywanie pokarmów bogatych w prebiotyki, czyli rodzaj błonnika, który stanowi pożywkę dla dobroczynnych bakterii. Znajdują się w produktach takich jak czosnek, cebula, por, szparagi, banany, owies czy jęczmień (K. Szczechowiak i wsp. 2016).
Bogata w newralgiczne składniki mineralne i witaminy
Jak już wcześniej wspomniano, stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko rozwinięcia niedoborów witamin z grupy B (zwłaszcza B6, B12 i kwasu foliowego), witaminy C, witaminy E, magnezu, cynku czy selenu.
Z tego względu należy zadbać o jak największe spożycie produktów bogatych w tych składników:
– witamina B6: drożdże, mięso, ryby, jaja, podroby (zwłaszcza wątróbka), orzechy, nasiona roślin strączkowych, banany, awokado, warzywa skrobiowe;
– witamina B12: produkty odzwierzęce, zwłaszcza podroby, mięso, nabiał, ryby i owoce morza;
– kwas foliowy: zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych, żółtko jaja, drożdże oraz orzechy;
– witamina C: papryka, natka pietruszki, warzywa kapustne, rokitnik, owoc dzikiej róży, czarna porzeczka, kiwi, truskawki czy cytrusy;
– witamina E: oleje roślinne, orzechy, produkty zbożowe, awokado, kiełki;
– magnez: produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, banany, ziemniaki, kakao;
– cynk: ostrygi, mięso, podroby, sery podpuszczkowe, jaja, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona;
– selen: mięso, pełnoziarniste produkty zbożowe, nabiał, ryby i owoce morza, orzechy brazylijskie.
Podsumowując, dobrze zbilansowana i różnorodna dieta jest kluczowa dla wspierania organizmu przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej oraz zmniejszenia ryzyka skutków ubocznych.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Chane E. et al., Assessment of liver function tests of women taking hormonal contraceptives at University of Gondar comprehensive specialized hospital and Family Guidance Association of Gondar (FGAE), 2022; a comparative cross-sectional study, „PLoS One” 2023, 18(8), e0289746.
De Leo V. et al., Hormonal contraceptives: pharmacology tailored to women's health, „Human Reproduction Update” 2016, 22(5), 634–646.
Gallo M.F. et al., Combination contraceptives: effects on weight, „Cochrane Database of Systematic Reviews” 2014, 2014(1), CD003987.
Guennoun R., Progesterone in the Brain: Hormone, Neurosteroid and Neuroprotectant, „International Journal of Molecular Sciences” 2020, 21(15), 5271.
Mauvais-Jarvis F. et al., Menopause, Estrogens, and Glucose Homeostasis in Women, „Advances in Experimental Medicine and Biology” 2017, 1043, 217–225.
Morimont L. et al., Combined Oral Contraceptives and Venous Thromboembolism: Review and Perspective to Mitigate the Risk, „Frontiers in Endocrinology” 2021, 12, 769187.
Nappi R.E. et al., Hormonal contraception in women with migraine: is progestogen-only contraception a better choice?, „The Journal of Headache and Pain” 2013, 14(1), 66.
Robakis T. et al., Hormonal Contraceptives and Mood: Review of the Literature and Implications for Future Research, „Current Psychiatry Reports” 2019, 21(7), 57.
Salzman B., Collins E., Hersh L., Common Breast Problems, „American Family Physician” 2019, 99(8), 505–514.
Szczechowiak K. et al., The significance of diet in oral contraception, „Seksuologia Polska” 2016, 14, 88–94.
Westhoff C.L,, Pike M.C., Hormonal contraception and breast cancer, „Contraception” 2018, 98(3), 171–173.
Zhou Z. et al., Alterations in gut and genital microbiota associated with gynecological diseases: a systematic review and meta-analysis, „Reproductive Biology and Endocrinology” 2024, 22(1), 13.
